Stwardnienie rozsiane – przyczyny, objawy, rokowania oraz sposób leczenia

Stwardnienie rozsiane to przewlekła i zapalna choroba demielinizacyjna ośrodkowego układu nerwowego. Dochodzi w niej do wieloogniskowych uszkodzeń (stąd też nazwa stwardnienie „rozsiane”) tkanki nerwowej, polegających głównie na demielinizacji oraz rozpadzie aksonów.

Stwardnienie rozsiane zostało po raz pierwszy opisane przez Jeana-Martina Charchota w 1868 roku. Choroba najczęściej dotyka osób młodych – przeważnie są to osoby pomiędzy 20, a 40 rokiem życia. Na stwardnienie rozsiane nieco częściej chorują kobiety.

Przyczyny stwardnienia rozsianego

Do tej pory nie udało się ustalić jasnych przyczyny dotyczących pojawienia się stwardnienia rozsianego u pacjentów. Istnieje jednak co najmniej kilka hipotez, które próbują w jakiejś części wyjaśnić genezę schorzenia.

Specjaliści obecnie skłaniają się do uznania, że stwardnienie rozsiane jest spowodowane uwarunkowania genetycznymi oraz uwarunkowaniami środowiskowymi. Dowodem na połączenie tych dwóch stanowisk jest fakt, że stwardnienie rozsiane występuje częściej u osób w których rodzinach jest już osoba chora na to schorzenie.

Dodatkowo dużą uwagę przykłada się obecnie do hipotez dotyczących roli infekcji wirusowych w powstawaniu stwardnienia rozsianego, a także niskiego poziomu witaminy D w organizmie, negatywnemu wpływowi palenia papierosów, a także współwystępowaniem innych chorób o podłożu autoimmunologicznym, jak na przykład schorzenia tarczycy.

Rodzaje stwardnienia rozsianego

Stwardnienie rozsiane może przyjąć jedną z poniższych form:

• postać rzutowo-remisyjną – najczęstsza forma choroby, która cechuje się przebiegiem w postaci rzutów i remisji; kolejne rzuty powodują coraz to bardziej poważne i rozległe uszkodzenia neurologiczne; rzuty choroby pojawiające się co kilka tygodni, miesięcy bądź nawet lat;
• postać wtórnie postępującą – ten rodzaj choroby najczęściej występuje u osób, którzy zachorowali w dość późnym wieku (powyżej 40 roku życia) – choroba przez okres około 10-15 lat ma postać remitująo-nawracającą, a stan chorego powoli się pogarsza;
• postać pierwotnie postępującą – od początku choroby pacjenci mają rozległe objawy oraz trudności z wykonywaniem codziennych czynności; ten rodzaj choroby znacznie częściej występuje u mężczyzn u których choroba została zdiagnozowana po 40 roku życia;
• postać pierwotnie postępująca z zaostrzeniami – najrzadsza postać choroby, ujawnia się zaledwie u 5 % pacjentów – nie ma w niej okresów względnej poprawy, pojawiają się rzuty, które znacznie ograniczają sprawność chorego.

Diagnostyka i objawy choroby

Rozwój medycyny oraz badania na temat choroby pozwalają obecnie dość wcześnie diagnozować stwardnienie rozsiane – ma to niewątpliwie bardzo duże znaczenie, które pozwalają zaplanować długotrwały proces leczenia i w jakimś stopniu ograniczyć postęp choroby.

Dużą rolę we wczesnej diagnozie choroby odgrywają metody komputerowe – tomografia komputerowa oraz rezonans magnetyczny umożliwiają nie tylko wykrycie zmian chorobowych, ale również monitorowanie choroby. Innymi badaniami, które są pomocne w diagnozie jest badanie immunoglobin w płynie mózgowo-rdzeniowym. Dodatkowo stosuje się również potencjały wywołane – pozwalają one ujawnić patologie i uszkodzenia w układzie nerwowym.

Stwardnienie rozsiane to choroba o złożonej symptomatologii objawów i deficytów. Objawy nie są jednolite u wszystkich chorób oraz nie zawsze występują w podobnym nasileniu – tak naprawdę tyle jest rodzajów SM, ilu jest chorych na tę chorobę. Duża część objawów pojawia się na długo przed postawieniem diagnozy i często zazwyczaj nie są one powiązane z chorobą. Należą do nich przede wszystkim chroniczne zmęczenie, zaburzenia koncentracji i nieznaczne zaburzenia równowagi.

W pierwszym okresie choroby do najczęstszych objawów stwardnienia rozsianego zalicza się między innymi:

• niedowład kończyn,
• zaburzenia widzenia (ubytki w polu widzenia i tak zwane podwójne widzenie – często jest zwiastunem pozagałkowego zapalenia nerwu wzrokowego),
• zaburzenia czucia,
• zaburzenia równowagi,
• zaburzenia koordynacji ruchowej (oraz wzrokowo-ruchowej).

W kolejnych fazach stwardnienia rozsianego dochodzą kolejne objawy choroby. Są to np.:

• zaburzenia zwieraczy i kontroli,
• zaburzenia napięcia mięśniowego,
• zawroty głowy,
• chroniczny ból głowy,
• niestabilność emocjonalna.

Warto pamiętać, że choroba ma najczęściej wielofazowy przebieg w którym występują fazy zaostrzenia objawów oraz tymczasowej remisji (wycofania się objawów). Dlatego też objawy w dużej mierze zależą od indywidualnej sytuacji pacjenta, a także rodzaju stwardnienia rozsianego oraz etapu w którym chory się znajduje.

Stwardnienie rozsiane – rokowania

Stwardnienie rozsiane nie u wszystkich chorych prowadzi do trwałej niepełnosprawności, choć rokowania względem choroby są zazwyczaj bardzo ostrożne. Najgorsze rokowania są dla osób, które nie stosują żadnego leczenia bądź nie przykładają do niego wagi. Względem innych osób rokowania są nieco pomyślniejsze – choć uzależnione od wielu indywidualnych czynników. Obecnie uznaje się, że jeśli po około 7 latach od występowania pierwszych objawów stwardnienia rozsianego stan pacjenta nie ulegnie znacznemu pogorszeniu to ryzyko pełnej niepełnosprawności jest stosunkowo niskie.

Leczenie i sposób postępowania przy stwardnieniu rozsianym

Stwardnienie rozsiane, mimo rozwoju medycyny nadal pozostaje chorobą nieuleczalną w której bardzo dużą rolę odgrywa czas diagnostyki oraz rodzaj choroby. Istnieje jednak szereg różnorodnych środków farmakologicznych, które mają na celu zahamowanie postępu choroby, jak również łagodzenie objawów dotykających chorego.

W przypadku rzutów choroby pacjentom podawane są preparaty glikokortykosteroidów. W leczeniu przewlekłym stosowane są preparaty, które mają na celu zmniejszanie częstości występowania rzutów choroby, a także maksymalne opóźnienie przejścia choroby w fazę postępującą. Dodatkowo leczenie dobiera się indywidualnie pod względem każdego pacjenta – na przykład do łagodzenia spastyczności, problemów z wydalaniem czy bólami kończyn.

Bardzo ważną rolę w ogólnej sprawności pacjentów z SM są ćwiczenia usprawniające oraz oddziaływania fizjoterapeutyczne, które mają na celu podniesienie i utrzymanie dotychczasowej sprawności fizycznej. Bardzo ważną rolę odgrywa także wsparcie chorego – zarówno w postaci bliskości i obecności rodziny czy przyjaciół, jak również wsparcie psychologa bądź psychoterapeuty.