Czerniak – groźny rak skóry – objawy, kto choruje, profilaktyka i leczenie

Czerniak  prawie zawsze jest nowotworem skóry, który wymaga zupełnie odmiennego podejścia terapeutycznego niż podobny z pozoru rak podstawnonabłonkowy lub płaskonabłonkowy.  Melanoma malignum, powinien być traktowany szczególnie, ponieważ bywa wyjątkowo oporny w leczeniu
i wyjątkowo złośliwy – czasami wystarczą 3 miesiące by przedostał się przez układ krwionośny do organizmu,  siejąc w nim spustoszenie.

W jaki sposób  powstaje czerniak? Przede wszystkim na skutek promieniowania ultrafioletowego, którego na co dzień nie dostrzega człowiek. Promieniowanie powoduje produkcję związków chemicznych w skórze, które uszkadzają jej mechanizmy obronne, w konsekwencji prowadząc do niemal niedostrzegalnych uszkodzeń kodu DNA. Komórki  barwinkowe, zwane melanocytami, przestają rozpoznawać u siebie uszkodzenia, które wcześniej prowadziły do ich rozpadu  i wadliwe namnażają się z zawrotną szybkością – to właśnie tak dochodzi do powstania widocznych na ciele znamion, guzków lub trudno gojących się owrzodzeń.

Objawy czerniaka – ABCDE

Czerniak chociaż często dostrzegalny gołym okiem, bywa diagnozowany zdecydowanie zbyt późno, a wyleczalność  pacjentów waha się pomiędzy 60% a
70 %. Amerykańskie Towarzystwo Onkologiczne stworzyło przyjazny algorytm ABCDE, mający za zadanie ułatwienie wczesnego rozpoznania ewentualnych zmian nowotworowych skóry przez samego pacjenta:

• A – jak asymetria – należy zwrócić szczególną uwagę na wszelkie nieproporcjonalne zmiany na skórze na przykład takie, których jedna strona jest mocniej zaznaczona od pozostałej,
• B – jak brzegi znamienia – uwagę powinny przykuć poszarpane, nagle zgrubiałe, nierównomierne obrzeża, które mogą zwiastować zmiany w typie czerniaka,
• C – jak czerwone i czarne zabarwienie zmiany na skórze – czerniak często charakteryzuje się wielobarwnością – jedno znamię przybierać może mnóstwo barw,
• D – jak duży rozmiar – najniebezpieczniejsze skórne zmiany najczęściej mają średnicę powyżej 6 mm – łatwo to sprawdzić robiąc tzw. test ołówka , czyli przykładając końcówkę dowolnego ołówka do zmienionej skóry – jeśli zmiana wykracza poza jego średnicę, nie ma co zwlekać z wizytą
  u specjalisty,
• E – jak ewolucja – czerniak cały czas ewoluuje, znamię zmienia się, swędzi, nie chce się zagoić, zmienia barwę i wielkość, przeszkadza. Często zmiany o płaskim charakterze nagle przekształcają się w wystające poza obręb skóry guzki – to jedna z częstszych cech czerniaka, która powinna zwrócić uwagę zarówno pacjenta jak i badającego go lekarza.

Kto choruje na czerniaka najczęściej?

Badania prowadzone przez lata na grupach pacjentów, którzy zachorowali na czerniaka, dały podstawy, by sądzić, że na ten rodzaj nowotworu skóry zapadają najczęściej przedstawiciele specyficznej grupy osób. Kto ma więc szczególne predyspozycje do zachorowania?

• wyjątkowo uważnie swoją skórę powinni oglądać przedstawiciele rasy białej o jasnej bądź rudej barwie włosów, z niebieskimi tęczówkami  i skłonnością do powstawania piegów – to właśnie te osoby najczęściej ulegają poparzeniom w trakcie opalania, a ich skóra jest najmniej odporna na oddziaływanie promieni słonecznych, zarówno UVA i UVB,
• na zachorowanie na czerniaka narażeni są również ci, którzy w dzieciństwie ulegli poparzeniu słonecznemu i w nadmiarze korzystali z kąpieli słonecznych,
• częściej na ten typ nowotworu zapadają kobiety – u nich czerniak lokalizuje się w wielu przypadkach w okolicy twarzy lub na nogach, a u  mężczyzn na tułowiu,

• osoby starsze – ryzyko zachorowania wzrasta wraz z wiekiem – po 50 roku życia,
• zaobserwowano, że tendencje do zachorowania mogą być w jakimś stopniu dziedziczne – osoby, których bliscy zapadli na tę odmianę raka, powinni regularnie kontrolować stan swojej skóry u lekarza specjalisty,
• czerniak pojawia się u osób mających skłonność do powstawania znamion – zdecydowanie częściej chorują na niego pacjenci, u których stwierdzono występowanie co najmniej 5 zmian skórnych o średnicy powyżej 6mm, a także ci, u których stwierdzono występowanie znamion wrodzonych lub istnienie zespołu znamion atypowych – schorzenia przekazywanego genetycznie,
• szczególną czujnością powinny wykazać się osoby, u których w przeszłości stwierdzono występowanie czerniaka i u których udało się nowotwór wyleczyć – rak skóry może powrócić i dzieje się tak statystycznie w około 10% przypadków.

Profilaktyka czerniaka

Profilaktyka czerniaka wydaje się być wyjątkowo istotna w zapobieganiu tej trudnej do pokonania chorobie. Oto kilka podstawowych zasad, które warto zapamiętać:

• unikajmy przebywania na słońcu, szczególnie w godzinach od 11 do 16,
• chrońmy przed promieniowaniem dzieci i siebie, stosując kremy z wysokimi filtrami zarówno UVB, jak i UVA,
• w słoneczne dni nie zapominajmy o okularach przeciwsłonecznych z filtrami oraz odpowiednim nakryciu głowy,
• przeprowadzajmy regularnie samokontrolę skóry i obserwujmy wszelkie pojawiające się zmiany,
• zrezygnujmy z wyjątkowo szkodliwego opalania w solarium,
• w przypadku pojawienia się zmiany, która wyda nam się podejrzana natychmiast odwiedźmy lekarza.

Leczenie czerniaka

Leczenie czerniaka bywa ciężkie i nie zawsze kończy się powodzeniem. Im wcześniej wyryjemy zmianę nowotworową, tym szanse na wyzdrowienie są większe. W Polsce co roku diagnozuje się ten rodzaj raka u około 3 tysięcy osób. Na terapię składają się:

• wycięcie zmiany z marginesem i gruntowne jej przebadanie pod kątem stopnia zaawansowania czerniaka – biopsja,
• usuniecie węzła wartowniczego – jest to pierwszy węzeł chłonny, który znajduje się na drodze przemieszczania się chłonki z miejsca zmiany nowotworowej,
• usunięcie pozostałych węzłów chłonnych, jeśli wyniki pozostają nieprawidłowe – zabieg ten nazywamy limfadenektomią,
• usunięcie przerzutów miejscowych raka, jeśli takie stwierdzono.

Nierzadko jako uzupełnienie stosuje się leczenie tzw. chemią, czyli cytostatykami – a dokładnie jedynym zarejestrowanym w terapii czerniaka lekiem – dakabazyną – nie przynosi ono jednak spektakularnych rezultatów. Stosuje się ponadto chemioterapię perfuzyjną, która polega na podawaniu do kończyny zaatakowanej przez czerniaka, będącej odseparowaną od krążenia – sporej ilości leków przeciwnowotworowych.  W następnym etapie tę kończynę ogrzewa się nawet do 42 stopni Celsjusza, by w ten sposób zniszczyć mnożące się komórki rakowe. Dodatkowo w leczeniu czerniaka stosuje się radioterapię wtedy, gdy przeprowadzenie zabiegu chirurgicznego usuwającego zmianę jest niemożliwe. Specjaliści wiążą olbrzymie nadzieje z nowoczesną terapią celowaną – leczenie dwoma lekami – dabrafenibem w połączeniu z trametynibem – uznano niedawno za innowacyjną metodę leczenia tego rodzaju raka.