AIDS – przyczyny, objawy i sposoby leczenia jednej z najgroźniejszych chorób współczesności

AIDS czyli zespół nabytego niedoboru odporności to choroba powodowana przez wirus HIV, którego korzeni upatruje się w kontynencie afrykańskim. Szacunkowe dane z 2015 roku wskazują, że aktualnie na chorobę cierpi aż 36,7 milionów ludzi na świecie, w tym znaczna część to dzieci. Warto podkreślić, że wielu z nosicieli wirusa nie jest tego świadomych. Lekarze toczą stały bój o skuteczne sposoby leczenia choroby, prowadzące przede wszystkim do przedłużenia i zwiększenia komfortu życia pacjentów.

Historia

W publikacjach na temat AIDS i wirusa HIV można znaleźć informacje o źródle jego pochodzenia na kontynencie afrykańskim. Tłumaczy się to największą ilością zachorowań w tamtym rejonie oraz nosicielami wirusa – małpami. Fakt jest taki, że wirus wciąż zmienia swoje oblicze. Pierwsze przypadki zachorowań pojawiły się na początku lat 80-tych, a aktualnie znany jest w dwóch postaciach, jako HIV-1 i HIV-2. Szeroko zakrojone badania i akcje profilaktyczne mają na celu maksymalne ograniczenie jego rozprzestrzeniania się i zwiększenie świadomości osób potencjalnie narażonych na zakażenie.

Sposób zakażenia

HIV to retrowirus z materiałem RNA zamkniętym w kapsydzie. Posiadając kilka enzymów, pozwalających mu na powielanie i infekowanie, stanowi szczególne zagrożenie dla układu immunologicznego (atakuje najczęściej limfocyty T-helper). Wirus, który po rozwinięciu się w organizmie człowieka doprowadza do AIDS, przenosi się następującymi drogami:

• kontakty seksualne – największe ryzyko zakażenia niosą za sobą stosunki analne, stąd duży odsetek chorych w środowisku homoseksualnym;
• kontakt z krwią lub wydzielinami osoby zakażonej (z wykluczeniem śliny, moczu, potu czy kału) dostającymi się do krwioobiegu, jamy ustnej czy np. przez uszkodzoną skórę, strzykawkę, narzędzia fryzjerskie i kosmetyczne, zainfekowane przedmioty użytku osobistego;
• wewnątrzmacicznie – występuje spore ryzyko, że dziecko znajdujące się w łonie matki z wirusem HIV również będzie chore, jednak prawdopodobieństwo przeniesienia choroby wynosi od 15 do 50%, w zależności od czasu, jaki minął od zakażenia i ilości wirusa znajdującego się we krwi;
• karmienie piersią – kontakt dziecka z mlekiem zakażonej matki wiąże się z 20-procentowym ryzykiem zakażenia.

Warto dodać, że lata badań nad wirusem HIV pokazały, że nie jest możliwe zarażenie się nim poprzez wspólne życie, korzystanie z jednej kuchni czy przytulanie się. Osoby z AIDS swojego czasu stanowiły środowisko wykluczone, aktualnie wygląda to zdecydowanie inaczej.

Objawy

Pierwsze objawy zakażenia wirusem HIV w fazie inkubacji, prowadzącym w dalszej perspektywie do AIDS, są dość charakterystyczne dla większości infekcji wirusowych. Okres ten trwa od 3-4 tygodni do nawet kilku miesięcy. Pojawia się wtedy wysoka gorączka, biegunka, znaczne osłabienie, bóle mięśni i stawów czy utrata masy ciała. Po czasie inkubacji wirus wkracza w fazę utajenia. To bardzo niebezpieczny moment, kiedy chory zaczyna znowu czuć się dobrze, bagatelizując wcześniejsze objawy i nieświadomy, jak poważne procesy chorobotwórcze zachodzą w jego organizmie – stara się normalnie funkcjonować. Wirus w fazie utajenia czyni ogromne spustoszenie w układzie immunologicznym.

Kolejna faza to powiększenie węzłów chłonnych w całym ciele, a także śledziony i wątroby. W zależności od przebiegu choroby – powiększenie może być bardzo odczuwalne lub prawie w ogóle. Faza ta nazywana fazą objawów klinicznych może trwać wiele lat. Czwarta faza to radykalny spadek ilości limfocytów we krwi, który skutkuje znacznym osłabieniem organizmu, mogącym nawet doprowadzić do zgonu. Organizm zaczyna cierpieć na AIDS, a więc nabyty niedobór odporności. W tym momencie zazwyczaj chorzy zgłaszają się do lekarza, aby rozpocząć diagnostykę.

Prawdopodobne objawy AIDS, będą skutkiem groźnego rozprzestrzeniania się wirusa HIV w organizmie to między innymi:

• duszący kaszel;
• spadek wagi;
• choroby grzybicze, opryszczka;
• nowotwory;
• liczne infekcje wirusowe i bakteryjne;
• toksoplazmoza;
• gruźlica;
• wysypka;
• zmiany w mózgu.

Jak wykryć wirus?

Przesiewowe badania na wirus HIV to tzw. badania immunoenzymatyczne (EIA) wykorzystujące antygeny wirusa HIV. Aktualnie stosuje się testy trzeciej i czwartej generacji o bardzo dużej czułości i skuteczności, co nie wyklucza jednak pojawiających się błędnych wyników. Ponadto występuje tzw. „okienko serologiczne” w przypadku, kiedy osoba zakażona zgłosi się na badania tuż po kontakcie z wirusem. Istnieje jednak kilka testów, które potrafią wychwycić pewne zmiany we krwi nawet od 10 dni po zakażeniu. Kolejnym etapem badań, potwierdzającym zakażenie jest badanie western blot oraz LIA.

W przypadku krajów rozwijających się, podczas akcji mających na celu ograniczenie rozprzestrzeniania się wirusa, stosuje się szybkie testy anty-HIV, wykorzystujące do badania minimalną ilość krwi, śliny lub moczu. Wynik pojawia się po 30 minutach. Jest mniej dokładny od wcześniej wymienionych działań diagnostycznych, jednak jeśli jest dodatni – może dać przyczynek do pogłębienia badań i wczesnego wykrycia wirusa, a co za tym idzie – ograniczenia jego rozwoju. Czas w tym przypadku jest jednym z kluczowych czynników profilaktycznych.

Przede wszystkim – profilaktyka

Badania wskazują, że do znacznej ilości spośród wszystkich zakażeń (bo aż 80%), a następnie rozwoju choroby AIDS, dochodzi poprzez kontakty seksualne, szczególnie wśród osób homoseksualnych. Dlatego też akcje profilaktyczne, prowadzone w krajach rozwijających się, mają na celu pogłębienie świadomości w tej kwestii poprzez obniżanie wieku pierwszej inicjacji seksualnej, deprecjonowanie korzystania z usług seksualnych oraz ogólną świadomość przenoszenia chorób zakaźnych drogą płciową. Wśród szczególnie narażonych na zakażenia są również narkomani, stanowiący 10% obecnie chorych. Do najważniejszych, priorytetowych zasad należą:

• unikanie przygodnych kontaktów seksualnych oraz dużej ilości nieznanych bliżej partnerów;
• stosowanie odpowiednich środków zabezpieczających – prezerwatyw (skuteczność nawet do 95%), warto dodać że środki plemnikobójcze nie chronią przed zakażeniem HIV;
• stosowanie tylko sterylnych narzędzi, igieł i strzykawek, zachowanie szczególnej ostrożności podczas wizyt u tatuażystów, fryzjerów czy kosmetyczek.

Dobrze jest wiedzieć

Badania z 2007 roku są zatrważające. W Polsce ponad połowa zakażonych wirusem HIV nie jest tego świadoma. To ogromne zagrożenie dla nich samych i otoczenia. Dlatego kolejnym elementem akcji społecznych jest rozpowszechnienie badań w kierunku obecności wirusa HIV. Istnieje szereg programów, pozwalających na bezpłatne wykonanie badań przesiewowych. Wiedza w tym przypadku jest swojego rodzaju błogosławieństwem. Mając informację o tym, że jesteśmy zakażeni – możemy przewartościować swoje życie, zmienić postępowanie, a przede wszystkim – ograniczyć ryzyko zakażenia wirusem swoich bliskich i rozpocząć odpowiednie leczenie.Osoby chore na AIDS mogą normalnie uczyć się, studiować i pracować, a także żyć w związkach i zakładać rodziny. Nie mogą natomiast być krwiodawcą, dawcą organów, współżyć bez zabezpieczenia (może to zostać uznane za świadome narażenie kogoś na uszczerbek na zdrowiu) oraz pracować w niektórych służbach (np. policji).

Sposoby leczenia

Podstawowym celem leczenia antyretrowirusowego chorych na AIDS jest zatrzymanie replikacji HIV oraz w miarę możliwości odbudowa układu odpornościowego. Tego typu działania mają wzmocnić organizm, wydłużyć i zwiększyć jakość życia chorych oraz ograniczyć rozwój innych chorób, często towarzyszących niedoborom odporności. Rokowania chorych na AIDS z roku na rok rosną. Aktualnie jest to ponad 10 lat od momentu wdrożenia leczenia. Ponadto wciąż trwają badania nad szczepionką, mającą na celu ochronę przed zakażeniem wirusem. Pozostaje ona jednak wciąż w zaciszach laboratoriów.