Trepanacja czaszki – co warto wiedzieć o zabiegu?

Trepanacja czaszki, co to jest?

Trepanacja czaszki to zabieg chirurgiczny, wykonywany za pomocą świdra lub trepanu, dłuta i kleszczy kostnych. Zabieg ten wykonuje się w celu odsłonięcia opon mózgowych, by na nich wykonać właściwy zabieg, np. gdy pojawia się krwiak wewnątrzczaszkowy.

Trepanacja czaszki to metoda stosowana w neurochirurgii. W kościach czaszki wykonuje się otwór, by odsłonić mózg lub opony mózgowe. Samo słowo trepanacja pochodzi od greckiego terminu trypanon, a oznacza – świder.

Historia zabiegu

Historia zabiegu trepanacji czaszki fascynuje badaczy od dawna. Najdawniejsze przykłady tego zabiegu odnaleziono na terenie Francji, gdzie wśród szczątków nekropolii z okresu neolitu odnaleziono ślady tego zabiegu u 40 osób. Podobnie na ślady osób, u których przeprowadzono trepanacje czaszki natrafiono w prekolumbijskiej Mezoameryce z okresu 950-1400 r. n.e. Dowody archeologiczne z epoki kamienia potwierdzające stosowanie tego zabiegu w Niemczech, natomiast w Europie odkryto je na obszarach dzisiejszej Irlandii, Danii, Francji i Włoch.

Z całą pewnością potwierdzono, że na terenie Peru i Melanezji trepanację czaszki wykonywano w celu uśmierzenia bólu u osób cierpiących wskutek nadmiernego ciśnienia wywoływanego przez krwotoki śródmozgowe, leczono w ten sposób epilepsję

i szaleństwo. Przykłady tej operacji odnaleziono również w starożytnych Chinach. Na przynajmniej jednym przykładzie badacze z całą pewnością dowiedli, że pacjent przeżył operację trepanacji czaszki i żył jeszcze przez jakiś czas. Czasami zabieg ten stosowano, by pozyskać kości, chroniące żywych przed demonami. Trepanacji dokonywano również na zwłokach ludzkich. Celem zabiegu było uwolnienie duszy zmarłego, by mogła wydostać się z ciała.

W jaki sposób rozpoznano zabieg trepanacji czaszki?

Zabieg trepanacji czaszki rozpoznaje się po stanie trepanowanej kości. Jeżeli pacjent, który został poddany tej operacji przeżył ją, trepanowana kość będzie posiadała brzegi zagojone już rozrostem tkanki kostnej. Jeżeli czaszkę trepanowano po śmieci pacjenta nie będzie posiadała śladów gojenia się kości. Jeżeli pacjent przeżył operację trepanacji czaszki, a po jakimś czasie, także wskutek okoliczności zupełnie odmiennych, zmarł, jego czaszka stawała się talizmanem, chroniącym współmieszkańców przed podobną chorobą. Średniowieczny mieszkaniec Francji, bardzo często nosił na szyi sproszkowaną kość ludzką w specjalnie uszytym w tym celu woreczku. Zadaniem takiego talizmanu była ochrona przed atakami epilepsji.

Trepanację czaszki wykonywano poprzez piłowanie lub wiercenie niewielkich i licznych otworków w czaszce. Narzędziem użytym do operacji był krzemień. Aby dowieść prawdopodobieństwa wykonywania operacji trepanacji czaszki w czasach prehistorycznych, w 1887 roku jeden z uczonych dokonał trepanacji czaszki u psa przy pomocy przedhistorycznego noża krzemiennego. Zabieg potrwał jedynie 8 minut. Najprawdopodobniej trepanacja ludzkiej czaszki tym samym narzędziem trwała nie dłużej niż jedną godzinę. Współcześnie w Melanezji, na wyspach archipelagu Bismarcka oraz wśród Indian Ameryki Południowej cały czas wykonuje się prymitywną trepanację pacjentom cierpiącym na uporczywe bóle głowy. Podobnie dzieje się wśród pewnych plemion arabskich, wykonuje się tam zabieg trepanacji czaszki tą samą metodą jak w odległych czasach, tylko narzędzie się zmieniło i jest to nóż kamienny.

We Francji, pasterze lozerscy trepanują czaszkę chorym owcom.

Pierwsza trepanacja czaszki na terenie Polski została przeprowadzona w 1613 roku.

Kiedy wykonuje się trepanację czaszki?

Zabieg trepanacji czaszki wykonuje się na pacjentach, u których zdiagnozowano krwiaki wewnątrzczaszkowe. Umożliwia on uzyskanie dostępu do krwiaka i trwałe usunięcie go. Tę samą metodę wykorzystuje się w celu założenia czujnika mierzącego ciśnienie śródczaszkowe. Czujnik wykorzystuje się do monitorowania szeregu zabiegów neurologicznych.

Trepanacja czaszki zwiadowcza

Dość często stosowanym zabiegiem jest trepanacja zwiadowcza. Jej celem jest umiejscowienie przyczyny dolegliwości. Najczęściej wykonuje ją się w trybie pilnym, jako etap przygotowawczy do właściwej trepanacji czaszki. Gdy u pacjenta następuje gwałtowne pogorszenie stanu zdrowia połączone z cechami wgłębiania mózgu, lekarze sięgają po trepanację zwiadowczą. Zabieg polega na wywierceniu w kościach czaszki, w okolicy czołowej, ciemieniowej lub skroniowej, kilku otworów. Powinny one być zlokalizowane po stronie przeciwnej określonych objawów:

• po stronie przeciwstawnej do niedowładu występującego u pacjenta
• po stronie szerszej źrenicy
• po stronie ewentualnych złamań

Jeżeli wywiercone w kościach czaszki nie dają odpowiedzi na medyczne wątpliwości, wierci się kolejne otwory. Czasami stosuje się również tzw. trepanację małootworkową, która polega na wywierceniu niewielkich, bo kilkunastomilimetrowych otworków. Jest to też sposób na usuwanie niewielkich krwiaków. Gdy zachodzi konieczność, czasami w czaszce pozostawia się dreny zmniejszające ryzyko powtórnego wystąpienia krwiaków.

Trepanacja czaszki a kraniotomia

Trepanacja czaszki to metoda mniej inwazyjna niż kraniotomia, która polega na operacyjnym otwarciu czaszki, usunięcia kości czaszki na czas operacji i ponownego jej wstawienia. Pole operacyjne w zabiegu kraniotomii jest o wiele szersze. Trepanacja czaszki tworzy pole operacyjne znacznie mniejsze ale też poprzez ten zabieg wykonuje się operacje o ograniczonym zasięgu. Kraniotomia pozwala nie tylko na usunięcie krwiaka, ale i na zmniejszenie ciśnienia śródczaszkowego oraz lepszą kontrolę miejsc krwawienia.