Zespół Aspergera: czym jest? Objawy i charakterystyka

Zespół Aspergera to od pewnego czasu, obok psychopatii(osobowości dyssocjalnej) jeden z modniejszych tematów dla różnego rodzaju prasy, portali internetowych oraz tak zwanej „pop-psychologii”. Z jednej strony można uznać to zainteresowanie za w pewnej mierze pożyteczne: w końcu w jakiś sposób przybliża ono dany problem oraz zaznacza sam fakt jego istnienia, co ze społecznego punktu widzenia nie jest rzeczą pozbawioną wartości(aby móc kogoś zrozumieć, najpierw musimy wiedzieć o jego istnieniu, co rzecz jasna nie jest możliwe, jeśli to istnienie stanowi przysłowiowy temat tabu).

Asperger a psychologia

Z drugiej jednak strony „psychologia popularna” oraz różnej maści autorzy starający się pisać na przykład na takie tematy, jak osobowość dyssocjalna czy Zespół Aspergera niemal zawsze czynią to w sposób powierzchowny, bez zrozumienia złożoności problemu oraz bez świadomości swoistego podłoża, jakim cechuje się każdy problemat z dziedziny psychologii. W ten sposób w tak zwanej społecznej świadomości dochodzi do utrwalania się wielu mitów, stereotypów czy po prostu błędnych lub nieprecyzyjnych przekonań na temat danego zjawiska.

Czym więc naprawdę jest Zespół Aspergera? Jaka najogólniejsza świadomość psychologiczna będzie nam potrzebna, aby móc w miarę adekwatnie zrozumieć to zaburzenie psychiczne? Przyjrzyjmy się tej kwestii nieco dokładniej i postarajmy się nieco przybliżyć tę niewątpliwie ciekawą a zarazem wysoce złożoną kwestię.

Zespół Aspergera: czym jest?

Według najbardziej ogólnej, „encyklopedycznej” definicji Zespół Aspergera to „zaburzenie psychiczne i rozwojowe mieszczące się w spektrum autyzmu”. Pierwszym naukowcem, który opisał Zespół Aspergera w sposób spełniający naukowe kryteria był austriacki psychiatra Hans Asperger.

Przytoczone powyżej określenie „zaburzenie psychiczne mieszczące się w spektrum autyzmu” daje nam pewne, bardzo ogólne wyobrażenie na temat tego, czym w swoich podstawowych zarysach jest Zespół Aspergera. Współczesna psychologia wyodrębnia kilka głównych kryteriów diagnostycznych, przy pomocy których stwierdza się istnienie tego zaburzenia. Są to:

• zaburzenia interakcji społecznej
• zaburzenia mowy i języka
• zawężone, specjalistyczne zainteresowania, nierzadko o charakterze obsesyjnym
• zachowania powtarzalne, rutynowe, niezmienne,
• trudności w komunikacji niewerbalnej
• niezdarność ruchowa

Co jednak bardzo ważne, w obrębie dzisiejszej psychologii wszelkie zaburzenia osobowości a także spora część innych zaburzeń psychicznych jest diagnozowana w sposób opisowy, a nie normatywny. Co to oznacza? Najkrócej mówiąc, termin Zespół Aspergera nie posiada swojego desygnatu w rzeczywistości: jest to jedynie konstrukt teoretyczny, który służy klinicyście do lepszego zrozumienia indywidualnej charakterystyki danego pacjenta a także stanowi bazę do diagnozy opisowej.

Innymi słowy, żaden pacjent z zdiagnozowanym Zespołem Aspergera nie jest tylko zbiorem cech składających się na to zaburzenie. Co więcej, stosowanie opisowej metody diagnozowania oznacza, że terapeuta musi być w stanie samodzielnie uchwycić różne niespecyficzne i nie pasujące do teoretycznego modelu przejawy.

Zespół Aspergera: opis i cechy

Osoby z Zespołem Aspergera najczęściej wykazują trudności w takich płaszczyznach, jak relacje intepersonalne, umiejętność rozumienia emocji, podtekstów oraz konwencji społecznych. Oprócz tego dość typowym rysem tego zaburzenia jest nieumiejętność ekspresji własnych emocji a także zawężony sposób rozumienia siebie samego.

Według najbardziej popularnego obecnie podejścia Zespół Aspergera w największym stopniu można wyjaśnić poprzez deficyty w teorii umysłu. Teoria umysłu to, najkrócej mówiąc, nasza zdolność do tworzenia wyobrażeń i przekonań na temat własnych myśli, stanów emocjonalnych oraz intencji innych osób a także myśli, stanów emocjonalnych oraz intencji innych osób. Bazując na tej definicji można więc powiedzieć, że jest to złożony mechanizm wchodzący w zakres tego, co nazywamy samoświadomością, a co jednocześnie jest niezbędne do świadomości na temat innych osób. Nie jest to więc mechanizm czysto poznawczy, lecz ściśle związany również z wymiarem emocjonalnym: to bowiem właśnie bazując na własnych emocjach i stanach psychicznych jesteśmy w stanie odczytywać i rozumieć emocje oraz stany psychiczne innych osób.

Teoria umysłu

Sam rozwój teorii umysłu jest ściśle uzależniony od procesu nazywanego w psychologii mentalizacją, czyli zdolnością/skłonnością przypisywania innym osobom uczuć, emocji, myśli, intencji i tak dalej.

Dlaczego jest to tak istotne w przypadku Zespołu Aspergera? Według wielu psychologów oraz neuropsychologów zaburzenie to jest uwarunkowane właśnie deficytami w teorii umysłu. Mówiąc inaczej, osoby z Zespołem Aspergera są niezdolne lub posiadają ograniczoną zdolność do tworzenia reprezentacji myślowych swoich przekonań, intencji, emocji czy uczuć. Oznacza to więc pewne ograniczenie samoświadomości, co skutkuje trudnością lub wręcz niemożliwością odczytywania informacji nie posiadających charakteru czysto intelektualnego, takich jak podteksty, konwencje społeczne, emocje innych osób, czyjeś intencje i tak dalej.

Warto jednak dodać, że w przypadku osób z Zespołem Aspergera, które dysponują wysoką inteligencją te deficyty mogą być w dużej mierze zrekompensowane dzięki zdolności dokonywania wnikliwej, czysto intelektualnej analizy. W ten sposób ktoś, u kogo zdiagnozowano Zespół Aspergera może być w stanie doskonale zrozumieć mechanizmy rządzące emocjami drugiej osoby, lecz bez rozumienia samych emocji. Aby zrozumieć, w czym rzecz, należy rozróżnić dwa rodzaje „rozumienia”: jednym z nich jest rozumienie czysto intelektualne, drugi zaś to rozumienie zawierające w sobie również świadomość emocjonalną. Przypadkowo, możemy czysto intektualnie rozumieć, czym jest śmierć bliskiej osoby, jeżeli jednak sami doświadczyliśmy takiej straty nasz sposób rozumienia tej sytuacji znacząco się zmienia, co wynika właśnie z udziału emocji.

Zespół Aspergera: kontrowersje i ważne rozróżnienia

Bardzo istotną kwestią w przypadku zjawiska, jakie stanowi Zespół Aspergera, jest przywoływany już wcześniej fakt o opisowym charakterze diagnozy zaburzeń psychicznych w obrębie współczsnej psychologii. Inna istotna, powiązana z poprzednią kwestią, rzecz to fakt, iż Zespół Aspergera stanowi coś w rodzaju spektrum, które ma swoje dwa krańce. Na jednym krańcu owego spektrum znajdują się więc osoby, w przypadku których zaburzenie to właściwie graniczy z autyzmem i często jest trudne do rozróżnienia od autyzmu. Drugi kraniec to z kolei osoby, w przypadku których Zespół Aspergera oznacza jedynie stosunkowo niewielkie upośledzenie funkcji poznawczych, zdolności do interakcji społecznych itd.

Kontowersje dotyczące Zespołu Aspergera są związane przede wszystkim z metodami jego diagnozy. Współcześnie do diagnozy tego zaburzenia wykorzystuje się trzy różne narzędzia, którymi są: koncepcja deficytów teorii umysłu, teoria słabej centralnej koherencji oraz teoria deficytów funkcji wykonawczych. Żadna z tych metod nie jest jednak uznawana za doskonałą. Każda również ma swoich krytyków, w tym również najbardziej obecnie popularna koncepcja deficytów teorii umysłu.

Z punktu widzenia specjalisty

Zarówno klinicyści, jak i neuropsycholowie oraz psychologowie poznawczy zgadzają się co do tego, że do prawdziwego zrozumienia Zespołu Aspergera konieczne będzie wypracowanie nowego modelu neuropsychologicznego, który będzie łączył w sobie trzy wymienione podejścia.

Z socjologicznego punktu widzenia niezwykle istotną kwestią jest również konieczność zmiany społecznego podejścia do osób z autyzmem lub Zespołem Aspergera. Warto pamiętać, że chociaż zaburzenia te cechują się ograniczeniami emocjonalnymi oraz deficytami funkcji poznawczych, to jednak w żadnym wypadku nie można uznać, że osoby na nie cierpiące są niejako „puste w środku”. Mówiąc metaforycznie, są one po prostu obdarzone nieco innym „oprogramowaniem” intelektualno-emocjonalnym, w którym brakuje niektórych „typowych” funkcji, jednak jednocześnie inne funkcje bardzo często znajdują się na poziomie wysoko ponadprzeciętnym.

Podsumowanie

Jak więc widać, Zespół Aspergera to zjawisko nie tylko bardzo skomplikowane, ale również po prostu wciąż jeszcze nie do końca poznane. Co możemy z tym zrobić jako zwykli ludzie? Przede wszystkim, w żaden sposób nie dyskryminować osób dotkniętych tym zaburzeniem a ponadto mieć nadzieję, że nauka prędzej czy później wypracuje doskonalsze metody diagnozy oraz rozumienia zarówno autyzmu, jak i Zespołu Aspergera.