Toczeń polekowy – opis, objawy, rozpoznanie, leczenie

Toczeń polekowy jest schorzeniem, które rozwija się po kilku miesiącach od rozpoczęcia przyjmowania niektórych leków. Jest dość rzadki i przede wszystkim występuje u osób, które ukończyły 50. rok życia. Warto zaznajomić się z opisem, przyczynami, objawami, rozpoznaniem oraz sposobami leczenia tej choroby.

Opis

Toczeń polekowy jest chorobą o charakterze autoimmunologicznym, a więc taką, która polega na tym, że układ immunologiczny zaczyna walczyć z własnymi komórkami oraz tkankami organizmu. To schorzenie pojawia się najczęściej od 3 tygodni do 2 lat przyjmowania leku. Atakuje ono z równą częstotliwością kobiety oraz mężczyzn.

Pewne leki wywołują je, jednak tylko niewielka liczba pacjentów przyjmujących określony środek zapadnie na toczeń, ponieważ ta choroba zdarza się rzadko. Według niektórych specjalistów leki podejrzewane o wywoływanie tocznia polekowego ingerują w układ odpornościowy i powodują niektóre przeciwciała (np. przeciwjądrowe), które są typowe dla tocznia rumieniowatego układowego.

Objawy

Objawy tocznia polekowego są podobne do pewnych objawów charakterystycznych dla tocznia rumieniowatego układowego. Te symptomy występują zazwyczaj nagle. Można do nich zaliczyć m.in.:

• objawy grypopodobne: bóle mięśniowe i stawowe, osłabienie, gorączka czy złe samopoczucie,
• zmniejszenie się masy ciała,
• zapalenie błon śluzowych, które objawia się m.in. zaczerwienionymi zmianami na języku, policzkach czy podniebieniu,
• zmiany skórne, które często mają postać niecharakterystycznych wysypek (rumieniowatych, plamistych lub grudkowatych). Występują one na skórze poddawanej działaniu promieni słonecznych,
• zajęcie błon surowiczych, którego konsekwencją może być wystąpienie płynu w worku osierdziowym (otaczającym serce) lub w jamach opłucnowych. Może się to wiązać się z bólem w obrębie klatki piersiowej, który nasila się w pozycji stojącej, a zmniejsza po wstaniu. Ponadto mogą wystąpić duszności i suchy kaszel.

Typowe dla tocznia polekowego jest to, że objawy pojawiają się po ponownym stosowaniu medykamentu, który uprzednio spowodował objawy choroby. Należy zauważyć, że w rzadkich przypadkach tego schorzenia dochodzi do zajęcia nerek, które jest najpoważniejszym powikłaniem tocznia. Wyjątkowo rzadko natomiast dochodzi do konieczności dializowania chorego.

Leki wywołujące chorobę

Jest dość znaczna grupa leków, które mogą wywołać tę chorobę. Najczęstszym lekiem ją powodującym jest prokainamid, a więc lek, który jest wykorzystywany do leczenia zaburzeń rytmu serca. Toczeń polekowy jest notowany nawet u 20% pacjentów przyjmujących ten medykament. Charakterystyczny symptom dla tocznia poprokainamidowego to zajęcie błon surowiczych wraz z występowaniem płynu w osierdziu i jamach płucnych. Na szczęście ten lek jest w Polsce aktualnie niezarejestrowany i niedostępny. Do innych leków wywołujących tocznia polekowego należą:

• hydralazyna – jest lekiem przeciwnadciśnieniowym, który u ok. 10% pacjentów powoduje rozwój choroby. W toczniu spowodowanym tym środkiem najczęściej występuje zajęcie nerek z powikłaniami, które mogą stanowić potencjalne zagrożenie dla życia. W naszym kraju ten medykament wykorzystuje się w terapii nadciśnienia u kobiet w ciąży,
• leki przeciwmalaryczne,
• leki przeciwgruźlicze,
• część leków przeciwdrgawkowych,
• pewne leki przeciwpsychotyczne,
• leki biologiczne nowej generacji, których zadaniem jest m.in. leczenie reumatoidalnego zapalenia stawów (przede wszystkim są to adalimumab, infliksimab oraz etanercept),
• metyldopa i diltiazem (czyli medykamenty stosowane w leczeniu nadciśnienia tętniczego),
• często wykorzystywane: hydrochlorotiazyd, kaptopril czy sulfasalazyna – są powodem objawów tocznia u niewielkiego odsetka osób stosujących te środki.

Rozpoznanie

Toczeń polekowy jest rozpoznawany przede wszystkim na podstawie rozmowy z pacjentem. Dzięki niej lekarz może dowiedzieć się, które leki mogły doprowadzić do rozwoju choroby. Specjalista ponadto przeprowadza badanie fizykalne, które umożliwia ocenienie obrzęku stawów czy wysypki. Nieodzowne jest także osłuchanie pacjenta, co pozwala na wysłuchanie tarcia opłucnowego lub osierdziowego. W diagnostyce tej choroby wykonuje się także:

• EKG – umożliwia ocenę zmian w rejonie serca,
• zdjęcie RTG – dzięki niemu można określić stopień zmian w osierdziu i opłucnej,
• badanie krwi – mogą w krwi występować przeciwciała skierowane przeciwko histonom (szczególnie po leczeniu hydralazyną, prokainamidem, chlorpromazyną lub chinidyną). Ponadto bada się obecność przeciwciał przeciwjądrowych, których pojawienie się może być spowodowane przyjmowaniem interferonu alfa lub leków immunosupresyjnych.

Leczenie

Podstawą leczenia tocznia polekowego jest przerwanie przyjmowania leku, który był powodem rozwoju tego schorzenia. W przypadku wystąpienia zmian skórnych zaleca się unikać promieniowania słonecznego, gdyż prowadzi ono do nasilenia objawów chorobowych. Właściwą ochronę przed słońcem zapewniają kremy z filtrem, odpowiednie ubrania oraz dobrej jakości okulary przeciwsłoneczne.

Czasami konieczne jest zastosowanie odpowiednich leków. Należą do nich m.in.:

• leki przeciwmalaryczne – mają na celu leczenie dolegliwości wynikających z zapalenia stawów i zmian skórnych,
• niesterydowe leki przeciwzapalne – zmniejszają symptomy zapalenia opłucnej, a także stanu zapalnego stawów,
• glikokortykosteroidy – pod postacią kremu (jako kuracji zmian skórnych) lub systemowo (w razie wystąpienia stanu zapalnego błon surowiczych).

W sytuacji, gdy toczeń polekowy zostanie spowodowany przez hydralazynę, zazwyczaj zachodzi konieczność leczenia immunosupresyjnego (polegającego na obniżaniu odporności organizmu). Jeżeli dojdzie do zajęcia serca, nerek lub ośrodkowego układu nerwowego, to wówczas niezbędne jest przyjmowanie znacznych dawek glikokortykosteroidów, a także cyklofosfamidu lub azatiopryny.

Jeżeli przyjmuje się inne leki odpowiedzialne za rozwój tocznia polekowego, to w takiej sytuacji wskazane jest zachowanie szczególnej ostrożności i zwrócenie bacznej uwagi na symptomy nawrotu choroby. Godne polecenia jest systematyczne kontrolowanie wzroku, gdyż pozwoli to na wczesne rozpoznanie potencjalnych komplikacji choroby.