Syndrom FAS – przyczyny i objawy

Jedna ze stacji telewizyjnych emitowała jakiś czas temu nagrodzony wieloma nagrodami filmowymi serial Mad Men. Serial opowiada historię pracowników jednej z agencji reklamowych mających swoją siedzibę w Nowym Jorku. Historia bohaterów zaczyna się dla nas w latach 50. i konsekwentnie przed naszymi oczami przewija się przecież nie tak odległy świat XX wieku. Jednym z najciekawszych aspektów serialu jest pokazywana obyczajowość tamtego okresu. Seksistowskie stosunki w pracy, biurowy świat mężczyzn, alkohol w pracy, papierosy oraz kobiety w ciąży palące i pijące alkohol jako naturalny przejaw obyczajowości.

Od tego czasu wiele się zmieniło i to pod każdym względem. Świata biurowego, takiego jaki przedstawia film już nie ma, na szczęście. Ale przede wszystkim ostatnie kilkadziesiąt lat zmieniło nasz punkt widzenia na postępowanie w okresie ciąży. Z wyjątkiem skrajnych, patologicznych wypadków kobieta już wie, że w okresie ciąży nie powinna ani palić papierosów ani pić alkoholu, ponieważ sprowadziłaby na swoje dziecko największe niebezpieczeństwo.

Syndrom FAS, co to jest?

FAS, Fetal Alkohol Syndrome to płodowy zespół alkoholowy, zespół wad wrodzonych powstałych u płodu w konsekwencji picia przez kobietę alkoholu w okresie ciąży. Nie wiadomo dokładnie ile wypitego przez matkę alkoholu wywołuje FAS, ale wiadomo, że nawet jednorazowe picie alkoholu może wywołać FAE, czyli łagodniejszą odmianę FAS.

Syndrom FAS  dotykający potomstwo matek spożywających alkohol w czasie ciąży rozpoznany jest od dawna. Po raz pierwszy opisano go w 1973 roku w USA.

FAS, na czym polega?

FAS, płodowy zespół alkoholowy powstaje w wyniku spożywania alkoholu przez kobietę w okresie ciąży. Nie wiadomo jednak ile wypitego alkoholu przyczynia się do powstania syndromu. Picie alkoholu w nieiwelkich ilościach, a raczej rzadko może wywołać łagodniejszą jego formę, czyli FAE, to te same objawy jak w przypadku FAS, tyle że w łagodniejszej formie. Potomstwo kobiet pijących alkohol w czasie ciąży w sposób okazjonalny może posiadać symptomy FAS, ale dotyczące tylko sfery umysłowej, bez objawów fizycznych.

Syndrom FAS to ten rzadki przypadek wśród wszystkich chorób, na który ma się całkowity wpływ. Po prostu nie wolno pić alkoholu w czasie ciąży.

Płodowy Zespół Alkoholowy FAS – objawy

FAS zalicza się do grupy zaburzeń wrodzonych o charakterze fizycznym i umysłowym a spowodowanych spożywaniem alkoholu przez przyszłą matkę. FAS zdiagnozowany w zakresie 100% objawów będzie wykazywał 4 kryteria diagnostyczne:

• opóźniony wzrost dziecka zarówno przed jego przyjściem na świat jak i po urodzeniu
• uszkodzenie mózgu –  jego skutkiem będą zaburzenia neurologiczne, w tym przypadku: opóźniony rozwój, niedorozwój umysłowy, zaburzenia zachowania, trudności w uczeniu się
• charakterystyczne dla FAS rysy twarzy: małe oczodoły, krótki nos, płaska twarzoczaszka, wąska górna warga, mała szczęka, brak rynienki podnosowej
• pewność, potwierdzona wywiadem, że matka spożywała w okresie ciąży alkohol

Alkohol wpływa na każdy aspekt płodu. Z łatwością przenika przez łożysko narażając płód w każdym momencie ciąży. Mózg płodu rozwija się przez cały okres ciąży, dlatego niszczący go alkohol sieje tak ogromne spustoszenie. Mózg dziecka, którego matka piła alkohol w okresie ciąży i u którego zdiagnozowano syndrom FAS będzie miało już zawsze trudności z:

• gromadzeniem i szeregowaniem informacji
• wiązaniem nowych informacji ze zdobytymi już wcześniej doświadczeniami
• pamięcią, zwłaszcza krótką, czyli tą, która pozwala funkcjonować w codziennym życiu, dzieci z syndromem FAS zapominają o podstawowych życiowych sprawach i obowiązkach, mają trudności z zapamiętaniem daty urodzenia czy miejsca zamieszkania
• wykorzystaniem zdobytych już informacji

Dzieci ze zdiagnozowanym syndromem FAS będą miały też trudności z:

• myśleniem abstrakcyjnym a  abstrakcyjne myślenie stanowi niewidzialną bazę funkcjonowania świata
• myśleniem przyczynowo-skutkowym, wyobraźnią, osoby z syndromem  FAS nie potrafią wyobrazić sobie tego, czego wcześniej nie doświadczyły
• uogólnianiem, brakuje im plastyczności, wyobraźni w procesie myślenia
• poczuciem czasu, nie potrafią wpasować określonych czynności do upływających godzin, nie rozumieją cyklicznej natury zjawisk

Płodowy Zespół Alkoholowy FAS – objawy wtórne

Ponieważ nic nie dzieje się bez konsekwencji osoba dorosła ze zdiagnozowanym syndromem FAS będzie przejawiała tzw. objawy wtórne. Gdy FAS zostanie zdiagnozowany bardzo wcześnie i natychmiast  wdrożona zostanie odpowiednia terapia psychologiczna i właściwa opieka rodzicielska wielu objawom wtórnym, właściwym dla dorosłego życia można zapobiec, albo przynajmniej je złagodzić. Jednak takie dziecko i całe sprzyjające mu środowisko czeka naprawdę trudne zadanie.

Objawy wtórne charakterystyczne dla syndromu FAS a dotykające dzieci starsze oraz osoby w dorosłym ich życiu mogą posiadać następujące cechy:

• strach
• niekontrolowane wybuchy złości
• wycofanie i alienacja
• gwałtowność reakcji
• zamknięcie się w sobie
• stosowanie kłamstwa w każdych okolicznościach bez względu na motywację
• ucieczki z domu
• problemy w nauce szkolnej
• problemy z rówieśnikami
• przyjmowanie roli ofiary lub prześladowcy
• bezrobocie w życiu dorosłym
• bezdomność
• zależność od innych
• depresja
• samookaleczaniem się
• kłopoty z prawem
• tendencje samobójcze

Diagnostyka syndromu FAS cały czas w naszym kraju jest niewystarczająca. Wiedza na ten temat, nawet w środowisku medycznym pozostawia wiele do życzenia. Jednocześnie psycholodzy i pedagodzy, szczególnie szkolni nie posiadają jeszcze wystarczających narzędzi diagnostycznych do rozpoznawania syndromu FAS wśród dzieci. A to oni przede wszystkim pozostają w pierwszym kontakcie z dzieckiem, gdy rodzice lub częściej opiekunowie szukają dla niego pomocy. Najczęściej do terapeutów i pedagogów szkolnych trafiają dzieci, które mają problemy z nauką, nie przyswajają sobie szkolnej wiedzy, przynajmniej w tradycyjny sposób jej przekazywania. Ich mózg pracuje po prostu inaczej i potrzebuje zupełnie odmiennej stymulacji.