Smog – jak powstaje, z czego się składa i jakie się przed nim chronić?

Smog i zanieczyszczenia powietrza w polskich miastach to tematy, które w ciągu ostatnich dwóch lat niemal zdominowały media w zakresie ekologii i stylu życia. Z czym wiąże się codzienne wdychanie zatrutego powietrza? Czy jest to zjawisko nowe, czy dzięki zaawansowanym urządzeniom pomiarowym dopiero je odkryliśmy? Czy można się przed nim uchronić?

Smog – jak powstaje?

Od jakiegoś czasu można odnieść wrażenie, że smog jest zjawiskiem dość częstym. Nie pojawia się raz na jakiś czas, przy okazji specyficznych warunków pogodowych – braku wiatru oraz niskiego pułapu chmur, ale również w przypadku słonecznej pogody. Można jednak zauważyć, że jest to przypadłość większości polskich miast, głównie tych dużych, charakterystyczna dla miesięcy jesiennych i zimowych. Smog jest ściśle związany z niską emisją. Termin ten określa wszelkiego rodzaju zanieczyszczenia, które wydostają się z emitentów na poziomie niższym niż 40 metrów od powierzchni ziemi. Czym są wspomniane wcześniej emitenty? To m. in.:

• kominy domów jednorodzinnych, kamienic i innych budynków użytkowych i przemysłowych;
• pojazdy uczestniczące w ruchu drogowym;
• paleniska i grille.

Zjawisko niskiej emisji jest o tyle szkodliwe, że występuje zazwyczaj tam, gdzie znajduje się największa ilość mieszkańców. Duże natężenie ruchu czy budynków z kominami to nic innego, jak centra miast, w których uwielbiamy przebywać. Co więcej, pył obecny w powietrzu po jakimś czasie opada na ziemię, doprowadzając do skażenia wody, gleby, a co za tym idzie – innych organizmów i roślinności.

Z czego składa się smog?

Smog jest widocznym znakiem niskiej emisji – to mgła w postaci pyłu zawieszonego w powietrzu, która w zależności od pogody i uwarunkowań geograficznych może mieć jasne lub ciemne zabarwienie. W klasyfikacji smogów wyróżnia się smog fotochemiczny (występujący w towarzystwie wysokich temperaturach, w dużych ośrodkach miejskich, m. in. w Los Angeles, jako efekt nagromadzenia spalin ruchu komunikacyjnego) oraz smog klasyczny, kwaśny ( charakterystyczny dla miesięcy zimowych, związany z wykorzystywaniem opału i inwersją temperatur).

Wśród najbardziej szkodliwych substancji, które znajdują się w duszącej mgle, można wyróżnić:

• pyły (m. in. PM10 i PM2,5) – to mikrodrobinki spalin, które są o wiele mniejsze niż ludzki włos czy ziarnko piasku, przez co bez problemu wnikają do układu oddechowego i krwionośnego, powodując podrażnienie śluzówki, astmę, alergię, a przy dłuższym narażeniu na ich działanie – nowotwory, choroby płuc, gardła czy krtani;
• dwutlenek siarki – substancja szkodliwa nawet przy niewielkim stężeniu, wpływa szkodliwe przede wszystkim na układ oddechowy i wzrok;
• tlenek węgla – znany powszechnie jako czad;
• tlenki azotu – to „dzięki” nim, szkodliwe substancje są dostępne na poziomie funkcjonowania mieszkańców miast, a więc tuż nad ziemią, są mutagenne i kancerogenne;
• ozon;
• metale ciężkie – ich nadmierna obecność w organizmie prowadzi do zatrucia i ciężkiej niewydolności organów, na ich działanie szczególnie narażony jest układ nerwowy;
• wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne – najbardziej znany z nich jest rakotwórczy benzo(a)piren;
• dioksyny – toksyczne związki mające działanie rakotwórcze, znacznie ograniczające odporność układu immunologicznego.

Powyższa mieszanka to chemiczny koktajl, serwowany niemal codziennie, w drodze do pracy, szkoły czy na spacer, zwiększający częstotliwość występowania chorób cywilizacyjnych, bólów głowy, spadków odporności, wzrostu zachorowań na astmę i niewydolność układu oddechowego oraz choroby nowotworowe.

Czy smog jest zjawiskiem nowym?

Ciężko nie zgodzić się z faktem, że smog istnieje od dawna, ponieważ już około 300 lat temu zjawisko po raz pierwszy zaczęto obserwować  w Anglii. Występowanie pyłu było ściśle związane z wykorzystywaniem węgla na szerszą skalę. W Europie zjawisko pojawiło się na szerszą skalę w XIX wieku, a kluczowy moment, kiedy zaczęto zastanawiać się nad jego wpływem na zdrowie był słynny Wielki Smog Londyński, który w 1952 bezpośrednio spowodował zgon co najmniej 4000 mieszkańców miasta, natomiast w wyniku powikłań zmarło około 8 tysięcy osób. Był to przełom w postrzeganiu niskiej emisji nie jako naturalnie towarzyszącej rozwojowi industrializacji, ale raczej – jako zjawiska szkodliwego dla życia i zdrowia.

W przypadku smogu w wydaniu polskim sytuacja jest nieco inna. Wpływa na nią:

• niska świadomość użytkowników pieców i spalanie produktów emitujących trujące spaliny (m. in. plastik i tworzywa sztuczne, które pojawiły się de facto w ostatniej dekadzie XX wieku);
• pogarszająca się jakość opału, dostępnego w składach węgla;
• brak dostępności alternatywnych źródeł energii i mała dostępność miejskich systemów ciepłowniczych;
• specyficzne ukształtowanie terenu niektórych miast (w szczególności tych na południu Polski);
• wzmożony ruch aut emitujących zanieczyszczenia (głównie stare silniki typu diesel).

Maski antysmogowe
Kliknij i sprawdź ceny!

Walka z niewidocznym wrogiem

Powietrze jest czymś, co otacza nas nie tylko wtedy, kiedy jesteśmy poza ścianami budynków. Wentylacja grawitacyjna, stosowana często w budownictwie mieszkalnym, wprowadza do wnętrza mieszkania zanieczyszczone powietrze przy zamkniętych oknach. 2-letnie dzieci w województwach na południu Polski dziennie wdychają szkodliwe substancje o równowartości wypalenia od 3 do 15 papierosów. To straszne fakty, którym musimy stawić czoła. Pierwszym krokiem jest rozbudowany system pomiarowy, który pozwala zidentyfikować problem zanieczyszczenia powietrza nie tylko na terenach często borykających się ze smogiem, ale również miastach na północy czy wschodzie Polski, gdzie problemu nie widać gołym okiem.

Jakie działania może podjąć każdy z nas, żeby ograniczyć szkodliwy wpływ smogu na nasze zdrowie? To przede wszystkim:

• śledzenie komunikatów i systemów pomiarowych oraz unikanie przebywania na zewnątrz w szkodliwych warunkach;
• zakup maski antysmogowej z odpowiednimi atestami, ściśle dopasowanej do anatomii twarzy (może to być maska stosowana przy remontach, dostępna w sklepach budowlanych);
• zakup urządzenia filtrującego do pomieszczeń – szczególnie polecane jest osobom mieszkającym lub pracującym w zanieczyszczonych centrach miast.