Półpasiec oczny – jak się objawia, jakie występują powikłania i jak leczyć

Półpasiec oczny jest to jedna z odmian powszechnie występującej choroby zakaźnej, wywołanej przez Herpes virus varicellae (VZV). Jest to ten sam czynnik etiologiczny, który wywołuje ospę wietrznej. Wirus wykazuje bardzo silne powinowactwo do układu nerwowego, dlatego nawet w przypadku ustąpienia objawów choroby, VZV potrafi przetrwać przez lata w zwojach czuciowych.

Półpasiec przyczyny

Półpasiec oczny najczęściej występuje u osób, które przechorowały w przeszłości ospę wietrzną i u których doszło do reaktywacji wirusa ze zwojów nerwu trójdzielnego. Istnieją również przypadki zakażeń pierwotnych w wyniku zetknięcia się z chorym na ospę. Szczególnie narażone na zachorowanie są dzieci matek, które chorowały na ospę wietrzną podczas ciąży.

Do czynników wpływających na ryzyko reaktywacji utajonego zakażenia można zaliczyć wszelkie stany przebiegające z obniżeniem odporności, jak:

• wiek > 65 lat (najczęściej osoby między 80, a 90 rokiem życia)
• zaawansowana choroba nowotworowa
• leczenie immunosupresyjne
• zakażenie HIV
• radio- i chemioterapia
• przewlekły stres
• przewlekła bezsenność
• niedożywienie

Jak objawia się półpasiec oczny i jak przebiega choroba?

Po uaktywnieniu się wirusa ze zwoju nerwu trójdzielnego, potrzebuje on około 1-2 tygodni na okres replikacji. W tym czasie niewidoczne są zmiany na skórze, jednak pojawiają się charakterystyczne objawy zwiastujące rozwój choroby. Mogą one występować tylko w tym okresie lub utrzymywać się przez cały przebieg choroby. Należą do nich:

• ból (o różnym nasileniu i charakterze)
• świąd skóry
• uczucie mrowienia
• światłowstręt
• ogólne złe samopoczucie

Patognomoniczne dla półpaśca ocznego jest występowanie powyższych objawów w obrębie obszaru unerwianego przez pierwszą gałąź nerwu trójdzielnego (nerw oczny) – skóra czoła, powieki. Mogą one poprzedzać wystąpienie zmian skórnych o 3-4 dni.

Po początkowym okresie dochodzi do rozwoju charakterystycznych zmian skórnych. Pierwotnie pojawia się osutka rumieniowo-plamista, jednakże ze względu na krótki czas trwania może być łatwo przeoczona. Następnie powstają skupiska grudek, które po 1-2 dniach przekształcają się w pęcherzyki wypełnione treścią surowiczą. Po około 5 dniach pęcherzyki pękają, pozostawiając nadżerki i owrzodzenia, pokrywające się strupami. W przypadku braku leczenia nowe zmiany mogą pojawiać się rzutami około co 7 dni. W tym okresie zmianom skórnym mogą towarzyszyć objawy ogólne, jak gorączka, ból głowy, uczucie rozbicia i zmęczenia.

W półpaścu ocznym zmiany mogą obejmować również rogówkę oka, spojówkę i powieki, co doprowadza do poważnych powikłań.

Charakterystycznym objawem jest zajęcie jedynie jednego oka i ograniczenie zmian skórnych jedynie do jednej strony czoła (zmiany skórne nie przekraczają linie pośrodkową ciała).

Jakie powikłania może powodować półpasiec oczny?

Powikłania półpaśca ocznego najczęściej występują u osób ze znacznie obniżoną odpornością. Jednakże może wystąpić u każdego chorego, który nie stosuje właściwego leczenia. Do najczęstszych powikłań należą:

• nerwoból poherpetyczny – ból utrzymujący się przez wiele miesięcy, a nawet lat w obrębie obszaru unerwienia przez nerw oczny
• świąd poherpetyczny – towarzyszy zazwyczaj bólowi i również trwa przez wiele miesięcy
• blizny oraz przebarwienia na skórze czoła
• zapalenie spojówek, rogówki, błony naczyniowej oka, nerwu wzrokowego
• porażenie nerwów okoruchowych – objawia się zaburzeniami w poruszaniu gałką oczną
• zapalenie siatkówki

Powikłania półpaśca ocznego są bardzo dotkliwe dla pacjenta, gdyż w większości przypadków upośledzają widzenie, a nawet mogą doprowadzać do całkowitej ślepoty.

W przypadku pojawienia się owrzodzeń na rogówce praktycznie niemożliwe jest ich prawidłowe gojenie. Zdolności regenerujące rogówki są małe ze względu na brak unaczynienia. Raz powstałe zmiany zostają już na całe życie i w znaczący sposób wpływają na pogorszenie ostrości widzenia.

Szczególnie niebezpiecznym powikłaniem w półpaścu ocznym jest zapalenie siatkówki oka. Jest to warstwa gałki ocznej odpowiedzialna w głównej mierze za zmysł wzroku, gdyż to z niej impulsy przebiegają włóknami nerwowymi nerwu ocznego do ośrodka wzrokowego w mózgu. Zapalenie siatkówki wywołane wirusem VZV doprowadza do jej martwicy, co w ostateczności prowadzi do odwarstwienia siatkówki, rozszerzenia zmian martwiczych i nieodwracalnej ślepoty.

Jak długo powinno trwać leczenie półpaśca ocznego?

Leczenie półpaśca ocznego zależy od stanu ogólnego pacjenta oraz od zaawansowania i rozległości zmian na skórze. Prym w leczeniu wiedzie jak dotąd Acyklowir, stosowany bądź doustnie, bądź we wlewach dożylnych. Najsilniejsze działanie przejawia on w czasie replikacji wirusa, czyli w momencie, kiedy nie ma jeszcze zmian na skórze. Acyklowir jest bezpiecznym lekiem, gdyż hamując możliwość kopiowania wirusowego DNA, nie wpływa na komórki gospodarza.

U chorych z prawidłową odpornością podaje się 800 mg acyklowiru, doustnie, 5 razy dziennie przez okres 7-10 dni. Można również zastosować analog acyklowiru o silniejszym działaniu – walacyklowir 1000mg, dosutnie, co 8 godzin przez 7 dni.

Chorzy na półpaśca ocznego z upośledzoną odpornością powinni otrzymać dawkę 10 mg/kg masy ciała, co 8 godzin, aż do początku ustępowania zmian skórnych i dolegliwości bólowych. Wówczas można przejść na terapię jak u osób o prawidłowej odporności, aż do całkowitego wyleczenia.

Niejednokrotnie z powodu silnych dolegliwości bólowych konieczne jest leczenie przeciwbólowe, w którym stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne, paracetamol oraz silne opioidy (fentanyl, buprenorfina).

Półpasiec oczny ze względu na poważne powikłania musi być czasem leczony chirurgicznie oraz musi być stosowane miejscowe leczenie wspomagające w postaci aerozoli i płynów z lekami odkażającymi i antybiotykami (w niektórych przypadkach z niewielkim stężeniem glikokortykosteroidów).

Należy pamiętać, że opisane leczenie nie zapobiega nawrotom choroby. Dlatego tak ważne jest zadbanie o profilaktykę wśród osób z grupy ryzyka. Możemy do niej zaliczyć wszelkie działania zmierzające do poprawy funkcjonowania układu odpornościowego, jak dbanie o prawidłową higienę snu, właściwa dieta oraz umiarkowana aktywność fizyczna. Podstawową metodą profilaktyki pozostaje jednak szczepionka przeciwko ospie wietrznej dostępna w Polsce.