Polio (Choroba Heinego-Medina) – objawy, przebieg, przyczyny, leczenie

Jedną z najbardziej znanych chorób dziecięcych jest polio, nazywane też chorobą Heinego-Medina czy ostrym nagminnym porażeniem dziecięcym. Obecnie w Europie występuje coraz rzadziej, ponieważ rozpowszechnione są szczepienia przeciwko wirusowi polio. Nawet Światowa Organizacja Zdrowia w 2001 roku uznała Europę wolną od tej choroby. Jednak nie oznacza to, że wirus polio nie atakuje w ogóle. Najwięcej odnotowanych przypadków zachorowań ma miejsce w ubogich państwach Afryki i Azji. Jednak wszędzie mogą pojawić się pojedyncze ogniska choroby. Najbardziej narażone na zainfekowanie wirusem polio są dzieci do 5. roku życia. Dlatego też chorobę tę nazywa się porażeniem dziecięcym, ponieważ od rozwoju w jelitach rozprzestrzenia się na całe ciało, a do tego jako choroba o podłożu wirusowym jest bardzo zakaźna.

Polio, choroba Heinego-Medina

Polio występuje pod kilkoma nazwami. Między innymi jako choroba Heinego-Medina o nazwisk lekarzy, którzy jako pierwsi ją zidentyfikowali i opisali. Inne nazwy to:

• ostre nagminne porażenie dziecięce,
• polimyelitis,
• wirusowe zapalenie rogów przednich rdzenia kręgowego,
• paraliż dziecięcy.

Czasem też używa się nazwy Heinego i Medina, ale pisownia łączna i rozdzielna tak naprawdę nie ma znaczenia w identyfikacji, że chodzi o to schorzenie. Jakob Heine i Karl Oskar Medina badali tę chorobę w latach 1840 i 1890, jednak została po raz pierwszy opisana już w 1789 roku przez angielskiego lekarza Michaela Underwooda. W pierwszej połowie XX. świat dotknęła pandemia polio, która objęła całą północną półkulę Ziemi. Tylko i wyłączenie dzięki szczepionce odkrytej w latach 50. XX wieku zdołano opanować polio.

Polio powoduje wirus polio, który do organizmu dostaje się drogą fekalno-oralną, a później przez nabłonek jelit przenika do całego organizmu. Inkubacja wirusa trwa od 9 do 12 dni. Po tym czasie wirus zaczyna atakować całe ciało od węzłów chłonnych i układu krwionośnego zaczynając. Ten etap nazywa się wiremią pierwotną, a organizm powinien zacząć wytwarzać przeciwciała, które zahamują rozwój zakażenia. Niestety nie każdy organizm jest w stanie opanować pierwotną wiremię. Po niej następuje wiremia wtórna, która jest bardziej nasilona, a wirus skutecznie rozprzestrzenia się po całym ciele w komórkach, między innymi w komórkach układu nerwowego, rdzenia przedniego czy rdzenia przedłużonego i mostku. Niestety rozwój choroby może przebiegać bezobjawowo lub też z widocznymi postaciami. Dlatego wyróżnia się ich kilka.

Postacie choroby Heinego-Medina to:

• postać bezobjawowo,
• zakażenie poronne,
• postać porażenna,
• postać rdzeniowa,
• postać opuszkowa,
• zespół poporażenny – występujący jako powikłanie po 25-30 latach u 1/3 pacjentów,
• zapalenie mózgu,
• postać opuszkowo-rdzeniowa,
• jałowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Postać opuszkowa dotyka częściej dorosłych niż dzieci, dlatego nie można powiedzieć, że polio to jedynie choroba wieku dziecięcego, ponieważ może zaatakować w sprzyjających warunkach każdego. W przebiegu zapalenia mózgu niestety dochodzi do największej liczby śmierci pacjentów. Nie wiadomo natomiast dlaczego dokładnie występuje zespół poporażenny, ale aż 30% osób które przebyło polio w wieku dorosłym, nawet po 30 latach od zakażenia może na niego cierpieć.

Objawy choroby Heinego-Medina

Wirus polio można nazwać podstępnym, ponieważ aż u 95% nosicieli, wirus nie daje żadnych objawów chorobowych, a mimo to takie osoby zarażają innych. Jest to tak zwane polio subkliniczne. Ale u pozostałych 5% chorych na polio można rozpoznać: chorobę nieporażenną, porażenną i zespół post-polio (poporażenny). Każda z nich jest groźna, a jej objawy mogą być mylone z objawami innych schorzeń.

W wypadku choroby Heinego-Medina nie porażennej objawy przypominają na początku przeziębienie, bowiem choroba zaczyna się od gorączki, bólu gardła czy bólu głowy. Do tego dochodzą wymioty, przemęczenie i zapalenie opon mózgowych. Zwykle przebieg choroby trwa 10 dni i nie pozostawia po sobie żadnych powikłań.

Szacuje się, że choroba Heinego i Medina porażenna dotyka 1% przypadków. Zaczyna się od objawów przypominających paraliż. Po kilku dniach dochodzi do zaniku odruchu, silnych skurczy i bóli mięśniowych, bezwładu kończyn – czasem po jednej stronie, do nagłego paraliżu i chwilowego lub trwałego zniekształcenia kończyn – szczególnie w biodrach, kostkach i stopach. Niestety w tej postaci polio jest trwały paraliż porażonych mięśni.

Chorobę porażenną dzieli się na dwie postaci:

• rdzeniową – dotyczy większości zachorować i powoduje zwiotczenie mięśni, porażenie kończyn dolnych oraz osłabienie i zanik odruchów,
• opuszkową – czyli mózgową, uszkadza ona układ nerwowy odpowiadający za funkcjonowanie narządów wewnętrznych.

Z kolei zespół post-polio, nazywany jest też poporażennym występuje po wielu latach u osób, które przebyły jakąś formę polio. Najczęściej pojawia się po 25-30 latach, ale odnotowano też przypadki, gdy uaktywnił się po 40 latach od pierwszego zachorowania na polio. Powoduje osłabienie mięśni i stawów, dolegliwości bólowe, zanik mięśni, problemy z oddychaniem, bezdech senny czy problemy z pamięcią i koncentracją.

Szczepienia na polio

Obecnie temat szczepień wywołuje wiele kontrowersji, ale nie da się ukryć, że tylko i wyłączenie dzięki wprowadzeniu szczepień zachorowania na chorobę Heinego-Medina w Europie zostały zminimalizowane praktycznie do zera. W Polsce od 2016 roku podaje się szczepionkę IPV – Inactivated Poliovirus Vaccine, zwaną też szczepionką Salka i jest to szczepienie obowiązkowe. Zawiera ona zabite wirusy podawane pozajelitowo, czyli w zastrzyku. Wywołują one odpowiedź ogólnoustrojową, ale nie kolonizują się w dzielenie i nie pobudzają produkcji wirusa. Za dopuszczenie szczepionki i rekomendację odpowiada Polski Program Szczepień Ochronnych. Szczepionkę IPV powinno podać się w okresie dziecięcym już od 2 miesiąca życia, ponieważ obecnie podaje się 4 dawki IPV. Dzieciom w wieku 2, 4 i od 5 do 18 miesięcy, a potem w wieku 4-6 lat. Z powodzeniem zaszczepić się mogą też dorośli, którzy albo podróżują do miejsc, gdzie nadal występuje polio jak Indie, Nigeria, czy które z jakiegoś powodu nie były w dzieciństwie zaszczepione. Szczepionka może powodować reakcje alergiczne, ale nie wywołuje żadnych powikłań.

Pierwszy zanotowany przypadek polio w Polsce pojawił się w 1951 roku. Zachorowało wtedy aż 3 tysiące dzieci, a do 1959 roku chorowało co roku aż 6 tysięcy dzieci. Dopiero w 1959 roku wprowadzono szczepienie. A w 2001 roku WHO uznało Europę za wolną od polio, z kolei Ameryka Północna uchodzi za wolną od polio już od 1994 roku. Obecnie służby sanitarne każdego kraju mają obowiązek informować Światową Organizację Zdrowia o każdym przypadku zachorowania na polio. Najwięcej zachorowań notuje się w Nigerii, Afganistanie, Pakistanie, a także w Kenii, Somalii, Etiopii, Syrii czy Kamerunie. Jednak zwykle są to przypadki pojedyncze. Natomiast polio typu II od 2015 roku uznawane jest za wyeliminowane całkowicie.

Leczenie polio

Niestety nie da się wyleczyć przyczyn choroby Heinego-Medina. Osoby chorujące na postać bezobjawową często nawet nieświadome zachorowania zwykle wychodzą z choroby Heinego-Medina bez powikłań. Jednak u osób, które na skutek polio doznały niedowładów, koślawości kończyn dolnych czy paraliżu możliwe jest działanie łagodzące te schorzenia. Chorym zapewnia się działania mające na celu zwiększenie komfortu życia. Są to między innymi zajęcia fizjoterapii ruchowej, działania leczące dolegliwości bólowe czy umożliwienie poruszania się samodzielnie, a także zredukowania problemów z oddychaniem jeśli występują za pomocą podłączenia do respiratora.

Główną metodą leczenia chorych na Heinego-Medina jest po prostu rehabilitacja, która poprawia stan ciała oraz zapobiega dalszemu zesztywnieniu porażonych mięśni. U niektórych osób stosuje się aparaty ortodontyczne, aby podtrzymać stawy w zastępstwie mięśni, które są do tego za słabe, czy nawet przeprowadza się zabiegi operacyjne.