Osteoporoza – opis, diagnostyka, rodzaje, leczenie, przyczyny
Czym jest osteoporoza?
Osteoporoza jest chorobą układu kostnego, podczas której dochodzi do licznych, patologicznych złamań. W jej wyniku tkanka kostna staje się osłabiona i podatna na uszkodzenia. Osłabienie kości ma związek ze zrzeszotnieniem tkanki, co uwidacznia się jako ścieńczenie korowej kości oraz znaczne zmniejszenie ilości beleczek kostnych w części gąbczastej kości.
Osteoporoza przez wiele lat może rozwijać się nie zauważona. Pierwsze złamanie często ma miejsce wówczas, gdy kość jest na tyle osłabiona, iż nie wytrzymuje zwykłego nacisku. Jest to choroba przewlekła. Wczesne rozpoznanie zwiększa rokowanie pacjenta oraz poprawia jakość życia.
Na tę chorobę bardziej podatne są kobiety, jednakże występuje o osobników obu płci. Jej występowanie znacznie wzrasta po osiągnięciu 60 roku życia. Badania statystyczne wykazały, że na osteoporozę cierpi co 3 kobieta po okresie przekwitania.
Rodzaje choroby
Osteoporoza dzieli się na pierwotną i wtórną.
- Osteoporoza pierwotna – jest związana z procesem starzenia się organizmu. W grupie ryzyka znajdują się tu kobiety po menopauzie oraz mężczyźni po 65 roku życia. Wraz z wiekiem tkanka kostna traci swoją sprężystość i gęstość, co jest naturalnym zjawiskiem. Proces utraty gęstości kości rozpoczyna się już po 40 roku życia. Na pojawienie się osteoporozy pierwotnej ma wpływ jednak nie tylko wiek. Do innych czynników zaliczamy: spożywanie alkoholu, palenie papierosów, małą aktywność ruchową, niedobór witaminy D3.
- Osteoporoza wtórna – może powstać w wyniku innych chorób lub spożywania określonych leków. Może wystąpić u osób w każdym wieku, a do jej licznych przyczyn możemy zaliczyć między innymi: cukrzycę, przedwczesną menopauzę, nadczynność tarczycy lub przytarczyc. Powstanie tego typu osteoporozy może przyspieszyć choroba reumatyczna, a nawet zaburzenia układu pokarmowego. Wśród leków zwiększających to ryzyko znajdują się leki przeciwpadaczkowe, heparyna oraz leki z grupy sterydów.
Inny podział obejmuje osteoporozę miejscową i uogólnioną.
Objawy
Szczególnym objawem osteoporozy jest nadmierna łamliwość kości. Należą do nich głównie kręgi – szczególnie w odcinku piersiowo-lędźwiowym -, a także szyjki kości udowych, żebra i kość promieniowa w okolicy nadgarstka. Objawy złamań różnią się między sobą w zależności od lokalizacji urazu oraz jego obszerności. Przykładowo, złamanie kręgu po stronie przedniej może nie dawać żadnych objawów, z kolei złamanie kości promieniowej w okolicy nadgarstka skutkuje ostrym, znacznym bólem i opuchlizną.
Ogólne objawy mogące świadczyć o rozwoju osteoporozy obejmują:
- ostry, nagły ból przy wykonywaniu czynności dnia codziennego lub przy lekkich wysiłkach
- ograniczenie ruchów kręgosłupa
- wzmaganie się bólu podczas kichania lub kaszlu
- brak apetytu i wzdęcia (często towarzyszące złamaniom)
Charakterystycznym objawem choroby jest tzw. garb wdowi. Powstaje w wyniku kilku kompresyjnych złamań przednich części kręgów. Pacjent przyjmuje wówczas zgarbioną postawę ciała i zaokrągla plecy, przez co zmniejszeniu ulega całkowity wzrost danej osoby. W bardziej zaawansowanym stadium pojawia się znaczny ból oraz liczne objawy dodatkowe ze strony narządów wewnętrznych.
Kości składające się na klatkę piersiową ulegają deformacjom, przez co takie osoby dużo częściej chorują na zatorowo-zakrzepowe dolegliwości czy zapalenie płuc.
Podejrzenie złamania jest podstawą do konsultacji z lekarzem, który rozpozna i zdiagnozuje typ złamania, jego obszerność oraz dodatkowe uszkodzenia powstałe w wyniku urazu.
Profilaktyka
Istnieje niepisana zasada, iż lepiej przeciwdziałać danej chorobie niż ją leczyć. Świetnie sprawdza się ona w przypadku osteoporozy. Biorąc pod uwagę fakt, iż zwykle choroba nie daje jednoznacznych objawów, należy pamiętać o badaniach kontrolnych. Szczególnie zalecane są one mężczyznom po 65 roku życia oraz kobietom po okresie przekwitania. Należy w tym celu zwrócić się do lekarza, który osobiście oceni sylwetkę pacjenta oraz przeprowadzi szczegółowy wywiad.
Każdy upadek skutkujący bólem wśród osób z grupy zwiększonego ryzyka powinien być zgłoszony do lekarza. Dotkliwy ból kręgosłupa, ud, bioder czy klatki piersiowej w wyniku wypadku jest podstawą do natychmiastowego zgłoszenia się na dyżur, a nawet do wezwania pogotowia ratunkowego. Profilaktyka obejmuje:
- korelację zaburzeń hormonalnych u kobiet
- dostarczanie do organizmu magnezu, fosforu, wapnia oraz witaminy D3
- zaprzestanie palenia papierosów i spożywania alkoholu
- zapobieganie upadkom oraz wtórnemu unieruchomieniu
- odstawienie leków zwiększających ryzyko choroby bądź modyfikacja ich dawek
Dieta osoby narażonej na osteoporozę powinna być dodatkowo wzbogacona o witaminę D3 oraz wapń. Źródłem tych składników nie musi być jednak nabiał. Bardziej wskazane jest spożywanie kiełków bądź zielonych warzyw liściastych. Wyeliminować powinno się z kolei napoje gazowane, które nie zbyt korzystnie wpływają na stan kości.
Rozpoznanie
W pierwszej kolejności lekarz przeprowadzi wywiad, na podstawie którego stwierdzi ryzyko wystąpienia osteoporozy. Do bardziej cenionych i jednoznacznych metod pomocniczych zalicza się:
- Badania laboratoryjne – w tym morfologia, badanie pracy wątroby i nerek czy badanie gospodarki wapniowo-fosforowej. Można także wykonać badanie poziomu witaminy D3
- Badania radiologiczne – wykonywane w przypadku podejrzenia złamania. Do innych badań obrazowych zalicza się tomografię komputerową czy rezonans magnetyczny
- Densytometria kości – badanie określające gęstość kości
- Kalkulator FRAX – technika umożliwiająca ocenę ryzyka złamań w ciągu najbliższych 10 lat. Metoda ta jest dostępna nawet przez internet, jednakże nie powinno się na niej opierać diagnozy lub leczenia
Leczenie osteoporozy
Leczenie opiera się na hamowaniu działania osteoklastów, które powodują ubytek tkanki kostnej oraz pobudzaniu działania osteoblastów, które tworzą tę tkankę. Przed wyborem konkretnego ukierunkowania leków należy sprawdzić, czy u pacjenta przeważa działanie osteoklastów czy osteoblastów. Leki wspomagające leczenie osteoporozy:
- bisfosforany
- preparaty wapnia
- preparaty witaminy D3
- kalcytonina
- raloksifen
- fluorki
- przeciwciała monoklonalne
- teryparatyd
Bardzo pomocna jest również fizjoterapia. Ćwiczenia fizyczne poprawiają ruchomość w stawach i wzmacniają mięśnie posturalne, zabiegi fizykalne działają przeciwbólowo i przeciwzapalnie, natomiast masaże rozluźniają napięte mięśnie.
Warto wspomnieć, że nieodpowiednie leczenie lub jego brak zwiększa ryzyko wystąpienia złamania aż o 50%.
Osteoporoza jest chorobą związaną z wiekiem, dlatego jej całkowite wyleczenie jest niemożliwe. Podejmując profilaktykę oraz wyżej wymienione metody leczenia można jednak zahamować jej przebieg i uchronić się przed złamaniami. W przypadku osteoporozy wtórnej istnieje możliwość całkowitego wyleczenia, jednakże jest to ściśle związane z wyleczeniem choroby podstawowej, będącej przyczyną osłabienia kości.
