O nietolerancji laktozy mówi się coraz częściej ze względu na zwiększenie się liczby osób, które na nią cierpią. Zdarza się, że osoby, które przez lata piły mleko i jadły jego przetwory, w dorosłym życiu zaczynają odczuwać dolegliwości związane ze spożywaniem laktozy.
Czym jest laktoza?
Mianem laktozy określa się dwucukier występujący w mleku. Jest zbudowany z cząsteczek glukozy i galaktozy. Największa jego zawartość jest w mleku owczym, w którym znajduje się 5,1 g laktozy na każde 100 g produktu. W przypadku mleka krowiego zawartość laktozy jest minimalnie niższa – wynosi od 4,6 do 4,9 g na 100 g produktu.
Skąd bierze się nietolerancja laktozy?
Nietolerancja laktozy pojawia się, gdy w organizmie brakuje rozkładającego ją enzymu – laktazy. Niedobór laktazy jest spowodowany ograniczoną lub całkowicie zablokowaną możliwością jego wytwarzania, dlatego część osób z nietolerancją laktozy może pić nieduże ilości mleka, a niektóre osoby – muszą zupełnie z niego zrezygnować. Jeżeli osoba niemogąca spożywać laktozy sięgnie po produkty, które ją zawierają, może spodziewać się przykrych dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Powinno się pamiętać, że nietolerancja laktozy jest zupełnie innym schorzeniem niż alergia na białka mleka krowiego (skaza białkowa).
Typy nietolerancji laktozy
Nietolerancja laktozy dotyka w Polsce około 25 procent dorosłych oraz od 1,5 do 2 procent niemowląt. Wyróżnia się trzy typy tej dolegliwości:
- wrodzoną,
- pierwotną,
- wtórną.
Każdy z nich objawia się w inny sposób i ma inny przebieg. O wrodzonej nietolerancji laktozy mówi się, gdy organizm nigdy nie produkował laktazy. Noworodek od pierwszych dni życia w ogóle nie wytwarza enzymu niezbędnego do trawienia laktozy, przez co od chwili narodzin wymaga specjalnej diety eliminacyjnej. Jeżeli noworodek jest karmiony mlekiem modyfikowanym, wymaga podawania mu preparatu mlekozastępczego.
Pierwotna nietolerancja laktozy dotyczy osób, które jako dzieci spożywały mleko i jego przetwory, jednak w okresie dojrzewania lub w późniejszym wieku zaczęły odczuwać dolegliwości ze strony układu pokarmowego po spożyciu laktozy. Najczęściej dotyczy to osób, u których organizm zaprzestał produkcji laktazy lub jego możliwości do jej wytwarzania uległy znacznemu obniżeniu.
Wtórna nietolerancja laktozy jest wynikiem urazów lub przebytych chorób. Najczęściej dotyczy sytuacji, w których doszło do uszkodzenia błony śluzowej jelita.
Kiedy pojawia się nietolerancja laktozy?
Główną przyczyną nietolerancji laktozy jest dziedziczny niedobór laktazy. Najczęściej ujawnia się on około drugiego roku życia, jednak bywa, że jego objawy są widoczne dopiero w okresie dojrzewania lub nawet po ukończeniu 30-35 roku życia. Problemy z trawieniem laktozy są dziedziczone recesywnie, a za ich pojawianie się odpowiada gen LCT. Ponadto do nietolerancji laktozy dochodzi u chorych na:
- zespół Whiple’a,
- zespół Leśniowskiego-Crohna,
- celiakię,
- mukowiscydozę,
- zespół jelita krótkiego,
- tasiemczycę, glistnicę, owsicę lub inną chorobę pasożytniczą,
- martwicze zapalenie jelita,
- chorobę Duhringa,
- zakażenia rotawirusowe i bakteryjne.
Do nietolerancji laktozy może dojść również u osób cierpiących na skazę białkową lub mających alergię na soję. U części osób niedobory laktazy pojawiają się z powodu przyjmowania dużych ilości kwasu acetylosalicylowego, antybiotyków, niesteroidowych leków przeciwzapalnych oraz w przypadku nadużywania alkoholu. Rzadko zdarza się, że nietolerancja laktozy wynika ze stosowania przez długi czas diety bezmlecznej, która przyczynia się do znacznego obniżenia aktywności wydzielania laktazy przez organizm.
Jakie są objawy nietolerancji laktozy?
Objawy nietolerancji laktozy są tym silniejsze i bardziej odczuwalne, im mniejsza jest ilość wytwarzanej przez organizm laktazy. Dolegliwości ze strony układu pokarmowego pojawiają się od 30 minut do 2 godzin od chwili spożycia mleka lub jego przetworów. Wśród najczęstszych objawów wyróżnia się:
- bóle brzucha,
- wzdęcia,
- biegunkę,
- kolkę jelitową,
- mdłości,
- nadmierne wydzielanie gazów o przykrym zapachu.
Dolegliwości ze strony układu pokarmowego pojawiają się z powodu niemożności rozłożenia laktozy na cukry proste. Niedobór lub zupełny brak laktazy sprawia, że laktoza nie jest wchłaniana w jelicie, co powoduje zatrzymywania wody w przewodzie pokarmowym. Na skutek tego może dojść do silnej biegunki. Ponadto niestrawiony cukier fermentuje w jelitach, przez co powstaje duża ilość gazów. Im więcej spożyje się laktozy, tym silniejsze są objawy jej nietolerancji.
Jak diagnozuje się nietolerancję laktozy?
Lekarze rozpoznają nietolerancję laktozy na podstawie kilku badań. Są one stosowane zarówno pojedynczo, jak i po kilka jednocześnie w zależności od tego, czy wynik badania jest jednoznaczny, czy też nie. Wśród testów potwierdzających nietolerancję laktozy wyróżnia się:
- próbę eliminacyjną – najprostszy test, polegający na odstawienie przez okres 2 tygodni wszelkich produktów zawierających laktozę; znikniecie objawów nietolerancji po 14 dniach stanowi jedynie wstęp do dalszej diagnostyki,
- test doustnego podawania laktozy – osoba skarżąca się na dolegliwości po spożyciu mleka lub jego przetworów, otrzymuje laktozę doustnie, a lekarz mierzy pacjentowi poziom glukozy we krwi; wynik testu może zaburzać przyjmowanie insuliny lub nieleczona cukrzyca,
- analiza pH stolca – niedobór laktazy wiąże się z większym zakwaszeniem kału po spożyciu laktozy; wynik testu może zaburzyć spożycie innych produktów, które zakwaszają kał,
- wodorowy test oddechowy – osoba z dolegliwościami po spożyciu laktozy otrzymuje na czczo dawkę laktozy, a lekarz mierzy stężenie wodoru w wydychanym powietrzu; jest to jeden z najbezpieczniejszych i najdokładniejszych testów potwierdzających nietolerancję laktozy,
- badanie molekularne polimorfizmu genu laktazy (LCT) – badanie niezwykle istotne w wykluczaniu niedoboru laktazy u dorosłych,
- endoskopia – lekarz pobiera wycinek jelita cienkiego od pacjenta, a następie określa w nim zawartość laktazy; test o wysokiej dokładności, jednak o dużej inwazyjności.
