Nerwica lękowa – przyczyny i objawy. Sposoby leczenia nerwicy lękowej

Nerwica lękowa jest zespołem zaburzeń pracy układu nerwowego powodowanym przez odczuwany wzmożony lęk, którego nie da się opanować. Zaburzenia o charakterze lękowym określa się również jako zaburzenia nerwicowe lub zaburzenia lękowe. Choroba najczęściej dotyczy nastolatków i dorosłych, ale może przejawiać się praktycznie w każdym wieku.

Nerwica lękowa polega na błędnym mechanizmie nieustannego wpływania na siebie emocji oraz zachowania – te dwa aspekty ciągle na siebie oddziałują i modyfikują siebie nawzajem. Punktem spójnym tych dwóch sfer jest lęk, który prowadzi do nasilonych reakcji lękowych oraz niepokoju. Emocje odczuwane przez osobę cierpiącą na nerwicę lękową napędzają somatyczne objawy ze strony ciała oraz są przyczyną nieracjonalnych zachowań.

Przyczyny nerwicy lękowej

Nerwica lękowa ze względu na złożoność i indywidualność przebiegu jest bardzo trudna w diagnostycznie. Podobnie trudno jest wyróżnić jej jednoznaczne przyczyny, dlatego też etiologie zaburzenia rozpatruje się na kilka sposobów. Liczne badania na temat nerwicy lękowej doprowadziły do tego, że obecnie medycyna wyróżnia kilka uwarunkowań sprzyjających wystąpieniu choroby.

Jedną z przyczyn nerwicy lękowej mogą być zaburzenia w wydzielaniu przez mózg dwóch bardzo ważnych neuroprzekaźników, czyli serotoniny i noradrenaliny. Serotonina odpowiada w organizmie człowieka za regulacje snu, apetytu oraz temperatury ciała i ciśnienia krwi. Ilość neuroprzekaźnika, jakim jest serotonina w mózgu wpływa na potrzeby seksualne oraz zachowania impulsywne. Jej niski poziom może powodować agresywność, zaburzenia depresyjne oraz wzmożoną męczliwość i większy poziom odczuwanego lęku. Noradrenalina jest neuroprzekaźnikiem, który mobilizuje organizm do stanu „bycia w gotowości” oraz warunkuje różne reakcje na wydarzenia i wyzwania w którym człowiek uczestniczy.

Nerwicę mogą również wywoływać choroby endokrynologiczne, takie jak na przykład nadczynność tarczycy (zwiększone pobudzenie organizmu) czy guz chromosomalny nadnerczy (zwiększenie poziomu hormonu stresu, czyli kortyzolu).

Inne przyczyny nerwicy lękowej

Wśród innych przyczyn, które mogą być czynnikiem wyzwalającym nerwicę lękową wymienia się czynniki związane z okresem dzieciństwa oraz adolescencji. Należą do nich przede wszystkim niezaspokojone potrzeby emocjonalne oraz brak poczucia bezpieczeństwa we wczesnych etapach rozwoju. Wszystko to opiera się na niedostatecznej opiece rodzicielskiej lub wręcz przeciwnie – na nadopiekuńczości oraz nadmiernej kontroli względem dziecka przez rodziców.

U podłoża nerwicy lękowej mogą także leżeć konflikty emocjonalne, które mogą być związane z różnymi aspektami życia i funkcjonowania. Może być to napór ze strony partnera czy rodziny, presja otoczenia i społeczeństwa, która wyzwala w jednostce negatywne odczucia oraz wzmaga lęk przed życiem. Nerwica lękowa może być także efektem narażenia na długotrwały stres, a także skutkiem silnej traumy lub trudnej sytuacji życiowej. Często pojawia się w kontekście reakcji na śmierć bliskiej osoby, wypadek czy utratę stabilizacji życiowej na wskutek różnych czynników, na przykład odejścia partnera, zwolnienia z pracy.

Formy nerwicy lękowej

Nerwica lękowa może przybierać różne formy. Wyróżnia się 4 główne formy nerwicy lękowej w której pojawiają się:

• natręctwa – w tej formie myślenie chorego przybiera charakter obsesyjnych myśli, które zmuszają go do wykonywania irracjonalnych czynności dotyczących różnych aspektów funkcjonowania, zachowania te często są dziwne z punktu widzenia osoby trzeciej oraz nie mają logicznego uzasadnienia;
• lęk uogólniony – trwały niepokój i poczucie zagrożenia, bez żadnych logicznych przesłanek oraz bez żadnej przyczyny, stan długotrwałego napięcia emocjonalnego;
• ataki paniki – pojawiają się nagłe, dość krótko trwające (około kilka do kilkunastu minut) ataki bardzo silnego lęku, którym towarzyszą z reguły bardzo silne objawy wegetatywne;
• fobie – lęk pojawia się wyłącznie w ściśle określonych warunkach lub jako efekt wywołany przez pewne sytuacje, zjawiska, przedmioty, które dla zwykłego człowieka nie stanowią żadnego zagrożenia i powodu do odczuwania lęku.

Objawy nerwicy lękowej

Podstawowym objawem nerwicy lękowej jest nieuzasadnione odczuwanie lęku, który ma różne, ale destruktywne nasilenie. Lęk sprawia, że osoba chora odczuwa szereg różnorodnych objawów, które dotyczą różnych sfer funkcjonowania – pojawiają się objawy somatyczne, a także problemy z funkcjonowaniem poznawczym oraz emocjonalnym. W zależności od przebiegu zaburzenia objawy te mogą mieć różne nasilenie. Zazwyczaj obserwuje się u chorych tendencję, że im osoba mniej zdaje sobie sprawę ze swojej choroby oraz posiada mniejszy wgląd w siebie, tym objawy przejawiają się silniej.

Objawy somatyczne

Wśród somatycznych objawów nerwicy lękowej wyróżnia się przede wszystkim:

• bóle głowy, które najczęściej przybierają postać migreny (z aurą lub bez),
• problemy ze strony układu pokarmowego, czyli bóle żołądka, bóle podbrzusza, wymioty, biegunki,
• kołatanie serca,
• duszności,
• nagłe ataki zimna i gorąca (tzw. zimne poty),
• problemy z seksualnością (problemy z potencją, osiągnięciem orgazmu, czasami pojawia się oziębłość seksualna),
• zaburzenia równowagi.

Zazwyczaj objawy somatyczne są najszerzej dostrzegane przez pacjentów ze względu na fakt, że znacznie utrudniają codzienne funkcjonowanie i wykonywanie nawet najprostszych czynności. Często nerwica lękowa wyłącza wprost osobę chorą z codzienności.

Objawy poznawcze

Nerwica lękowa daje o sobie znać osobie chorej również w sferze poznawczej i umysłowej. Znacznie obniża się zdolność do koncentracji uwagi. Osoba łatwo rozprasza się przez pojawiające się dystraktory, ma natrętne myśli, które utrudniają wykonywanie zadań. Znacznie pogarsza się funkcjonowanie pamięciowe, zarówno w kwestii pamięci krótkotrwałej, długotrwałej, jak i pamięci roboczej. Dodatkowo w przypadku występowania ataków paniki, chory może mieć wrażenie chwilowej amnezji, czyli braku możliwości przypomnienia sobie okresu przed atakiem i po ataku.

Chorzy przejawiający problemy ze sferą poznawczą nie są w stanie pracować czy uczyć się na zadowalającym poziomie. Są mało efektywni umysłowo, a wykonywanie znanych czynności, które wymagają zaangażowania procesów poznawczych zabierają im znacznie więcej czasu niż wcześniej. Dodatkowo obserwuje się u nich również spadek motywacji oraz zaangażowania. Jeśli już są w stanie coś zrobić, robią to zazwyczaj z przymusu i z poczucia obowiązku, a nie z wewnętrznej motywacji.

Objawy emocjonalne

Wśród problemów emocjonalnych, jakie niesie ze sobą nerwica lękowa można wymienić przede wszystkim stany lękowe oraz niepokój. Towarzyszy on osobie badanej praktycznie przez cały czas. Dodatkowo pojawia się stałe przygnębienie, labilność emocjonalna, obniżony nastrój oraz apatyczność. Osoba nie ma ochoty na uczestniczenie w życiu towarzyskim i społecznym, izoluje się nawet od osób najbliższych.

Nerwica lękowa – sposoby leczenia

Leczenie nerwicy lękowej obejmuje zarówno leczenie farmakologiczne, jak również szereg oddziaływań psychologicznych. W większości przypadków stosuje się równocześnie te dwie formy leczenia. O doborze sposoby oddziaływań decyduje lekarz psychiatra (często po konsultacji z psychologiem).

W większości przypadków na nasilone napady lęku stosuje się leki z grupy benzodiazepin, natomiast w leczeniu przewlekłym skuteczne okazują się być leki, które wpływają na neuroprzekaźniki w mózgu. Są to między innymi:

• odwracalne inhibitory MAO,
• selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI),
• selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SSNRI),
• trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD).

Środki te nie są bez wad, ponieważ powodują szereg skutków ubocznych i w większości przypadków działają dopiero po jakimś czasie od rozpoczęcia stosowania kuracji. Są jednak jedyną metodą farmakologicznego oddziaływania.

Dobre efekty dają oddziaływania psychologiczne oraz terapia. W leczeniu nerwic lękowych stosuje się w większości przypadków psychoterapię w nurcie behawioralno-poznawczym, która jest uważana za najbardziej skuteczną.