Kiedy można unieważnić małżeństwo?

Chwile, w których podejmuje się decyzje o małżeństwie, bierze się ślub – to nader często najpiękniejsze chwile w życiu. Gdyby świat był miejscem idealnym – wszystkie zawarte małżeństwa byłyby ze sobą już na zawsze. Jednak świat nie jest idealny, a życie to nie jest bajka. Nieprzemyślane, zbyt prędkie decyzje, czasem również decyzje podjęte pod przymusem czy też w wyniku presji najbliższego otoczenia – wszystko to sprawia, że nie wszystkie małżeństwa są szczęśliwe, trwałe i mogą przetrwać razem do końca życia. Na szczęście rozwody w dzisiejszych czasach są jak najbardziej możliwe, a starać się mogą o nie zarówno kobiety, jak i mężczyźni. Nie dzieje się tak, niestety, we wszystkich częściach świata, jednak te najbardziej cywilizowane mogą cieszyć się takim przywilejem i swego rodzaju wolnością.

Kiedy rozwód to za mało

Zdarzają się jednak sytuacje, w których rozwód wydaje się tylko półśrodkiem. Sytuacje, które kwalifikują małżeństwo do stwierdzenia nieważności. Bardzo często „stwierdzenie nieważności małżeństwa” w języku potocznym czy też w świadomości dużej części społeczeństwa tożsame jest z „rozwodem kościelnym”. Jednak to zupełnie nie tak. Stwierdzić trzeba z całą mocą, że nie istnieje coś takiego jak „rozwód kościelny”. Istnieje jedynie „stwierdzenie nieważności małżeństwa”. I choć dla wielu między tymi określeniami nie ma żadnej różnicy, bo koniec końców chodzi o to, by małżeństwa nie było i po raz kolejny można było zawrzeć ślub kościelny. Jednak o unieważnienie małżeństwa wcale nie jest tak łatwo, jak w przypadku rozwodu czy separacji. O ile rozwód może się starać właściwie każdy i z właściwie każdego powodu – to unieważnienie małżeństwa jest już o wiele trudniejsze. Trudniejsze i zdecydowanie nie jest to coś, co może uzyskać każdy. Jednak jest to wiedza, z której warto zdawać sobie sprawę. Życie w końcu układa się naprawdę różnie.

Powody unieważnienia małżeństwa

Jeżeli mówi się o unieważnieniu małżeństwa czy też, bardziej formalnie o stwierdzeniu nieważności małżeństwa, wchodzi się nie tylko w meandry prawa cywilnego, wchodzi się również w zakres kompetencji prawa kanonicznego. Jest to dla wielu, zwłaszcza osób wierzących, bardzo ważna rzecz. Prawo jest w kwestii stwierdzenia nieważności małżeństwa bardzo restrykcyjne i zezwala na to tylko pod ściśle określonymi warunkami. Co zatem może doprowadzić do unieważnienia małżeństwa?

• wiek – jeżeli małżonkowie w chwili zawierania małżeństwa nie mieli ukończonych osiemnastu lat. Choć możliwe jest zawarcie ważnego małżeństwa przez osoby, które ukończyły szesnasty rok życia, a nie ukończyły osiemnastego – w tym celu potrzebna jest zgoda sądu rodzinnego, który może ją wyrazić przez wzgląd na „dobro tworzącej się rodziny”. Jeżeli takiej zgody nie było – każde z małżonków, zarówno to pełnoletnie, jak i to niepełnoletnie w chwili zawarcia związku małżeńskiego, może starać się o jego unieważnienie.
• wcześniej zawarte małżeństwo, które nie zostało wcześniej zakończone – jeżeli człowiek, który nadal pozostaje w związku małżeńskim, wstąpi w kolejny i zatai ten fakt przed współmałżonkiem – uznaje się, że zawarte w ten sposób małżeństwo za całkowicie nieważne. Dodatkowo w Polsce bigamia jest zjawiskiem karalnym- zgodnie z kodeksem karnym, art. 206. Kto zawiera małżeństwo, pomimo że pozostaje w związku małżeńskim,podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
• ubezwłasnowolnienie – osoba ubezwłasnowolniona w stopniu całkowitym nie może zawrzeć ważnego związku małżeńskiego. O unieważnienie małżeństwa mogą się starać obie strony.
• choroba psychiczna – jeżeli choroba psychiczna sprawia, że człowiek nie bardzo zdaje sobie sprawę ze swoich czynów, jeżeli jego czyny kierowane są głównie przez czynniki chorobowe lub jeżeli choroba psychiczna zagrażać może zdrowiu przyszłego potomstwa – może zostać stwierdzone unieważnienie małżeństwa. Unieważnienie małżeństwa może mieć też miejsce w sytuacji, w której jeden małżonek zataił chorobę psychiczną przed współmałżonkiem. Sąd jednakże może wydać orzeczenie, które zezwala na ślub osoby chorej psychicznie, wtedy takie małżeństwo uważane jest za ważne i nie może nastąpić stwierdzenie jego nieważności.
• niedorozwój umysłowy – z tych samych powodów, co choroba psychiczna. Tutaj również sąd może zgodzić się na zawarcie małżeństwa, jeżeli nie zachodzi ubezwłasnowolnienie całkowite i są przesłanki, które wskazują na to, że osoba może żyć samodzielnie i podejmować decyzje.
• Pokrewieństwo – nie mogą wstąpić w związek małżeński osoby, które są ze sobą spokrewnione w linii prostej lub bocznej, a także spowinowacone w linii prostej. Ślub między rodzeństwem, również przyrodnim i pozamałżeńskim jest niemożliwy, a gdy do takiego dojdzie – stwierdzenie nieważności następuje niejako automatycznie. Małżeństwo między osobą przysposobioną a przysposabiającą (między rodzicem adopcyjnym i dzieckiem adopcyjnym na przykład) również nie jest zgodne z obowiązującym prawem.
• zawarcie ślubu nie z własnej woli – pod przymusem, pod wpływem środków odurzających, z powodu wprowadzenia w błąd względem drugiej osoby lub też z powodu groźby. Jeżeli zostanie udowodnione zaistnienie jakiejkolwiek z tych okoliczności – może to doprowadzić do stwierdzenia nieważności małżeństwa.

Powyższe powody dotyczą prawa cywilnego. Prawo kanoniczne wyróżnia jeszcze kilka innych powodów. Powodów, które nie mogą doprowadzić do unieważnienia małżeństwa przed sądem cywilnym, ale ich zaistnienie sprawić może, że ponownie można wziąć ślub kościelny zgodnie ze swoją wiarą. Są to:

• całkowita lub częściowa impotencja
• bezpłodność
• przynależność do różnej wiary
• homoseksualizm współmałżonka
• biseksualizm współmałżonka
• transseksualizm współmałżonka
• przyjęcie wcześniej święceń kapłańskich bądź zakonnych

Zdawać należy sobie sprawę również z jeszcze jednej rzeczy – choć uzyskanie stwierdzenia o nieważności małżeństwa jest relatywnie trudne to jednak począwszy od roku 1999 do czasów współczesnych liczba unieważnionych z jakichkolwiek powodów małżeństw systematycznie wzrasta.

Foto: Cykady.com