Migrena – przyczyny, zapobieganie, leczenie

Czy migrena to choroba kobiet?

Migrena (hemicrania) to dość powszechna dolegliwość, znana i opisana już w starożytności. Występuje ona w formie napadów, które pojawiają się u 10–15% ludzi. Dotyka najczęściej przedstawicielek płci pięknej, jednak i populacja mężczyzn nie jest wolna od tej choroby. Jednakże, liczba cierpiących na migrenę kobiet jest mniej więcej trzy razy większa od liczby panów. U osób chorych pierwsze napady zazwyczaj pojawiają się w młodym wieku: dzieciństwie, okresie dorastania lub ewentualnie w trzeciej dekadzie życia. U niektórych osób napady zanikają po osiągnięciu dorosłego wieku, częściej jednak ich pojawianie się utrzymuje się przez całe życie. U kobiet napady migreny zwykle nie występują w czasie ciąży. W okresie przekwitania ryzyko napadów najczęściej się zmniejsza, choć u niektórych pań właśnie wtedy może się ono zwiększyć. U różnych pacjentów częstotliwość napadów może być skrajnie różna: od 1-2 epizodów rocznie, do kilku lub nawet kilkunastu w miesiącu. Rodzaj i nasilenie objawów mogą także różnić się u poszczególnych ludzi, przy czym ciężkie napady praktycznie eliminują pacjenta z normalnego życia, nawet przy stosowaniu popularnych leków przeciwbólowych.

Objawy migreny

Napad migreny może trwać od kilku godzin do kilku dni. Najważniejszym objawem migreny jest ból głowy, przy czym jest to bardzo charakterystyczny rodzaj bólu. Przede wszystkim jest to ból pulsujący, który tętni w rytm rozszerzania się i kurczenia tętnic obszaru głowy (które są w istocie jego źródłem). Często ból obejmuje jedną połowę głowy, choć mogą występować napady obustronne. Ból migrenowy lubi okolicę oczodołów i skronie, lecz może występować i w innych obszarach głowy. Ulega on nasileniu pod wpływem aktywności fizycznej, pochylenia się do przodu i pod wpływem silnego światła. Jednak ból to nie jedyny objaw napadu migrenowego. W zależności od symptomów towarzyszących, migrenę dzieli się na dwa główne rodzaje: migrenę bez aury i migrenę z aurą.

Migrena bez aury

Ten typ stanowi 90% napadów i odznacza się tym, że ból nie jest niczym zapowiadany. Jeżeli już występują jakieś symptomy zapowiadające jego pojawienie się, są one raczej dość subtelne, np. senność, bądź zaburzenia nastroju. Gdy już pojawi się, opisany powyżej, pulsujący ból, towarzyszą mu nudności (niekiedy wymioty), światłowstręt i awersja do głośnych dźwięków, a także zapachów. Chory oczywiście traci apetyt i najchętniej pozostaje w łóżku. Mogą wystąpić omdlenia, biegunka, lub dreszcze. Powierzchniowa tętnica skroniowa, po zaatakowanej stronie, może być wyraźnie poszerzona, a jej ucisk może przynosić pewną ulgę. Po ustąpieniu ciężkiego napadu, pacjent może odczuwać znaczne wyczerpanie.

Migrena z aurą

Mniej więcej 10% napadów migreny jest zapowiadane, z godzinnym wyprzedzeniem, przez pewne objawy, określane mianem aury. Są one spowodowane niedokrwieniem określonych obszarów kory mózgowej i zalicza się do nich:

• Objawy wzrokowe – skutek niedokrwienia kory wzrokowej (zlokalizowanej w tylnej części mózgu), pojawia się tzw. mroczek migocący, czyli migocąca plama, zajmująca część pola widzenia, ewentualnie błyski lub zygzaki. Aura wzrokowa to najczęstszy typ aury.
• Mrowienie i drętwienie w różnych obszarach ciała
• Niedowłady (nawet porażenie połowicze), niezborność ruchowa
• Szum w uszach, utrata słuchu
• Zawroty głowy
• Zaburzenia mowy (dyzartria)

Gdy objawy aury miną, następuje 60 minutowy okres bezobjawowy, ale jest to przysłowiowa cisza przed burzą. Później atakuje ból, o charakterystyce opisanej powyżej. Rzecz ciekawa, istnieją migreny, w których występuje aura lecz po niej nie pojawia się ból. Stan taki nazywa się migreną acefaliczną.

Mechanizm napadów migrenowych

Jak można wywnioskować z tego co powyżej napisano, migrena jest chorobą, której podłożem są zmiany w funkcjonowaniu naczyń krwionośnych (a mówiąc precyzyjniej w tętnicach obszaru głowy). W początkowej fazie napadu dochodzi do skurczu, zaopatrujących mózg i inne tkanki głowy, tętnic szyjnych. Skurcz naczyń zaopatrujących mózg prowadzi do znacznego zmniejszenia przepływu krwi, a niedotlenienie ośrodków nerwowych skutkuje pojawieniem się aury. Niedotlenienie powoduje też wydzielanie pewnych cząsteczek, które rozszerzają naczynia krwionośne. Niestety, uwalnia się ich zazwyczaj zbyt dużo. Wskutek tego komórki mięśni gładkich tętnic, które normalnie utrzymują pewien poziom napięcia, bardzo się rozluźniają. Krew, która do tętnic napływa pod dużym ciśnieniem, zaczyna tak mocno rozszerzać ich zwiotczałe ściany, że pojawia się ból, pulsujący w rytm zmian ciśnienia krwi. W rozwoju napadu migrenowego, znaczącą rolę odgrywa serotonina. W fazie początkowej (aury) stężenie serotoniny we krwi rośnie. Serotonina silnie oddziałuje na ściany tętnic, powodując ich zwężenie. Gdy aura mija, stężenie serotoniny spada, co sprzyja nadmiernemu rozszerzeniu arterii.

Przyczyny migreny

Przyczyny pojawiania się napadów migreny zostały poznane jedynie fragmentarycznie. Wiadomo, że duże znaczenie ma czynnik genetyczny. Zwiększoną predyspozycję do tej choroby można odziedziczyć, po którymś z rodziców. Ale również pewne czynniki, związane z trybem życia, mogą inicjować napady. Do czynników prowokujących napady zaliczyć można:

• pokarmy bogate w aminy wazoaktywne, np. czekolada, sery żółte, czerwone wino, określone owoce cytrusowe, piwo, wędliny
• alkohol
• nieregularny sen (zarówno zbyt krótki, jak i zbyt długi)
• zmiany pogody
• niektóre leki

Leczenie migreny

Zawsze lepiej jest zapobiegać niż leczyć, dlatego osoby z migreną powinny postarać się zidentyfikować potencjalne czynniki prowokujące napady i ich unikać. Nie u wszystkich jest możliwa identyfikacja takich czynników, a często nawet pomimo ich znajomości nie da się ich uniknąć. Wtedy wskazane jest leczenie farmakologiczne, które może mieć charakter profilaktyczny (zapobieganie napadom), lub mieć na celu przerwanie już istniejącego napadu. W każdej z tych strategii stosuje się inne leki.

Przerwanie napadu migreny

Gdy chory odczuwa już ból migrenowy, leczenie ma za zadanie uwolnić go od tego bólu i ewentualnie innych objawów, towarzyszących. Stosuje się do tego celu następujące substancje:

• Tryptany – ich cząsteczki działają na naczynia krwionośne tak samo jak serotonina: powodują ich skurcz. Leki z tej grupy uważane są za najskuteczniejsze w leczeniu ostrych napadów opisywanej tu choroby. Ich ważną zaletą jest to, że nie tylko łagodzą ból, ale także objawy towarzyszące (nudności, światłowstręt itd.). Do najważniejszych tryptanów należą: sumatriptan i zolmitriptan. Wchodzą one w skład leków na receptę.
• Niesteroidowe leki przeciwzapalne, np: kwas acetylosalicylowy, ibuprofen, ketoprofen, naproksen, indometacyna. Leki te łagodzą ból i zmniejszają stan zapalny. Wiele z nich jest dostępnych bez recepty.
• Ergotamina, dihydroergotamina – pochodne sporyszu, są skuteczne lecz wykazują szereg działań niepożądanych.

Leki zapobiegające napadom migreny

Gdy częstotliwość napadów jest duża warto rozważyć wdrożenie leków z tej grupy. Do najważniejszych substancji o zastosowaniu profilaktycznym zaliczyć można:
• leki blokujące receptor serotoniny 5HT-2: pizotifen, iprazochrom, karbazochrom
• leki beta-adrenolityczne: propranolol, metoprolol
• antagoniści wapnia: flunarizyna, werapamil
• leki przeciwpadaczkowe