MDMA (ecstasy) – struktura, mechanizm działania, skutki uzależnienia
MDMA to skrótowa nazwa 3,4-metylenodioksymetamfetaminy, jednego z psychoaktywnych związków chemicznych, które swoją strukturą molekularną nawiązują do powszechnego aminokwasu – fenyloalaniny. Z tego nieszkodliwego aminokwasu, nasz organizm wytwarza bardzo ważne neuroprzekaźniki – substancje, które pośredniczą w przekazywaniu sygnałów pomiędzy komórkami nerwowymi. Są to: adrenalina, noradrenalina i dopamina. W mózgowiu człowieka istnieje mnóstwo białek receptorowych, które aktywowane są przez wymienione neurotransmitery. Niektóre związki o zbliżonej do nich strukturze mogą również aktywować lub blokować te receptory. Jeżeli dostaną się one do centralnego układu nerwowego, zaburzają prawidłowy przepływ sygnałów wzdłuż szlaków nerwowych. Takie właściwości posiadają dobrze znane narkotyki, np. MDMA, amfetamina, metamfetamina, czy meskalina.
MDMA jako narkotyk klubowy
MDMA jest jedną z używek, które szczególnie rozprzestrzeniły się wśród bywalców klubów nocnych, czy technoklubów. Jego powszechnie stosowane nazwy to: ecstasy, dropsy, piguły lub pixy. Rozprowadzane jest ono bowiem w formie małych kolorowych pastylek, przypominających cukierki. Na pastylkach tych przeważnie wytłoczony jest jakiś znaczek, np. serce lub koniczyna. Popularność MDMA na rozmaitych imprezach, być może spowodowana jest faktem, że czyni ono ludzi bardziej towarzyskimi: zwiększa empatię i poczucie jedności z towarzyszami zabawy, ułatwia nawiązywanie kontaktów.
Sposób i skutki zażycia ecstasy
Pastylki zawierające 3,4-metylenodioksymetamfetaminę można połknąć lub rozpuścić w napoju. Stosowane dawki jednorazowe mieszczą się w przedziale od 50 do 150 miligramów. Narkotyk zaczyna działać po mniej więcej 40 minutach, a jego działanie utrzymuje się do 6 godzin. Efekty spożycia narkotyku można podzielić na somatyczne i psychoaktywne.
Somatyczne skutki zażycia MDMA
- Przyspieszone tętno (może przejść w kołatanie serca), wzrost ciśnienia krwi
- Wzrost temperatury ciała
- Rozszerzone źrenice
- Skurcze mięśni i drżenie ciała
- Szczękościsk
- Nudności oraz wymioty
- Obfite pocenie się
- Zmniejszony apetyt
Psychoaktywne efekty zażycia MDMA
Wpływ ecstasy na stan psychiczny jest pośredni pomiędzy psychostymulantami (takimi jak amfetamina), a halucynogenami (meskalina). Odczuwane zmiany obejmują:
- Uczucie euforii i przypływu energii
- Nasilona empatia, poczucie bliskości z innymi ludźmi, potrzeba nawiązywania kontaktów
- Wyostrzenie percepcji, nasilone reakcje na bodźce, takie jak dotyk czy muzyka
- Intensyfikacja przeżyć emocjonalnych
- Pobudzenie seksualne
- Rozmyte widzenie
- Lęk, nieprzyjemne halucynacje, elementy paranoi – mogą pojawić się u niektórych ludzi
Gdy narkotyk przestaje działać, stan psychiczny może ulec zmianie w kierunku senności, letargu i depresji.
Neurofizjologiczne mechanizmy działania MDMA
Oddziaływanie ecstasy na ośrodkowy układ nerwowy jest bardzo złożone. Stwierdzono, że narkotyk ten znacznie nasila uwalnianie z komórek nerwowych (do synaps – połączeń pomiędzy neuronami) kilku ważnych neuroprzekaźników. W pierwszym rzędzie – serotoniny, ale także dopaminy, noradrenaliny i acetylocholiny. Powoduje to dramatyczny wzrost oddziaływania tych neurotransmiterów na ich docelowe neurony. Aby wytworzyć takie efekty, MDMA wiąże się z różnymi białkami i zmienia ich aktywność. Np. uważa się, że substancja ta odwraca działanie transportera serotoniny (który w normalnych warunkach pompuje ten neuromediator do wnętrza neuronów), a także hamuje jej rozkład przez blokowanie enzymu – monoaminooksydazy. Może też ona bezpośrednio przyłączać się do niektórych receptorów serotoniny i je aktywować. Przemiany neuroprzekaźników wywołane przez MDMA sprawiają, że gdy narkotyk przestaje działać drastycznie zmniejsza się w mózgowiu ilość tych substancji. Szczególnie dotyczy to serotoniny. Może to tłumaczyć negatywne następstwa stosowania ecstasy, odczuwane gdy minie euforia: wyczerpanie, senność, depresja, trudności z koncentracją uwagi, skłonność do irytacji.
Ryzyko związane z zażywaniem MDMA
Choć obecnie nie uważa się, że ecstasy jest narkotykiem neurotoksycznym (nie powoduje wyraźnych uszkodzeń w mózgu) to z jego stosowaniem związane są pewne zagrożenia:
- Ryzyko przedawkowania – w trakcie zabawy można stracić kontrolę nad ilością zjedzonego specyfiku. Możliwe skutki: złośliwy zespół neuroleptyczny (znaczny wzrost temperatury ciała, spadek ciśnienia krwi, drgawki oraz śpiączka), splątanie, urojenia, migotanie komór serca, a w najgorszym przypadku – śmierć
- Połączenie MDMA i intensywnego wysiłku (długotrwały taniec) może spowodować niebezpieczną hipertermię i odwodnienie. Może to prowadzić do konwulsji, a także rabdomiolizy (uszkodzenia mięśni).
- Szczękościsk i zgrzytanie zębami może prowadzić do kruszenia się zębów
- Mogą pojawić się flashbacki (epizody lękowe długo po zażyciu narkotyku)
- Zwiększone ryzyko stanów depresyjnych, psychoz, urojeń
- Możliwe są długotrwałe zmiany w funkcjonowaniu mózgu, spowodowane zmianą dystrybucji i działania receptorów w komórkach nerwowych
- Osłabienie pamięci spowodowane uszkodzeniem hipokampa (struktura zlokalizowana w głębokich partiach mózgowia, w płatach skroniowych)
- Uszkodzenie wątroby i żółtaczka
Należy dodać, że dostępne w klubach pastylki z 3,4-metylenodioksymetamfetaminą nie są produkowane zgodnie ze standardami farmaceutycznymi. Oznacza to że mogą zawierać szkodliwe zanieczyszczenia, lub domieszki innych, groźniejszych narkotyków (np. amfetaminy). Za szczególnie niebezpieczne można uznać połączenie MDMA z sildenafilem (składnik słynnej Viagry) – sextasy. Substancje te łączy się chcąc pogłębić doznania seksualne. Jednak zażycie takiej kombinacji może doprowadzić do zabójczego skoku ciśnienia krwi. Siła uzależniająca opisywanej substancji jest niewielka. Prawdopodobnie nie powoduje uzależnienia fizycznego, może jednak powodować uzależnienie psychiczne.
Medyczne zastosowanie MDMA
3,4-metylenodioksymetamfetamina została zsyntetyzowana po raz pierwszy już w roku 1912, w laboratorium firmy Merck. Intencją jej twórców było uzyskanie leku hamującego apetyt, jednak nigdy w tym celu środek ten nie został zastosowany. W pewnym okresie testy nad nim prowadziła armia Stanów Zjednoczonych, mając nadzieję na uzyskanie broni obezwładniającej. Gdy odkryto jego psychoaktywne działanie podjęto próby użycia go w psychoterapii. W psychoterapii wykorzystywano głównie zdolność MDMA do wyzwalania empatii. Starano się używać go do przezwyciężania psychicznych blokad oraz ułatwiania pacjentom uzewnętrzniania emocji. Ze względu na możliwe działania niepożądane, został wycofany z użycia. Ciągle jednak rozważa się stosownie MDMA w leczeniu zaburzeń lękowych i depresji, a nawet są prowadzone niewielkie badania kliniczne w tym zakresie.
