Konflikt serologiczny – leczenie i profilaktyka. Choroba hemolityczna płodu na wskutek konfliktu serologicznego.

Konflikt serologiczny może pojawić się w sytuacji, gdy matka ma krew z czynnikiem Rh-, natomiast ojciec dziecka Rh+. W takim przypadku organizm matki postrzega jej własne dziecko jako coś obcego i tym samym atakuje je wytwarzanymi przez organizm przeciwciałami.

Sytuacja taka nie ma jednak miejsca zbyt często. Wszystko to za sprawą tego, że większość ludzi (szacuje się, że około 85%) ma tak zwany antygen D. Ludzi, którzy nie posiadają tego czynnika jest zaledwie 15%.

Obecna medycyna jest w stanie uratować dziecko i tym samym przeciwdziałać konsekwencjom konfliktu serologicznego. Powikłań z tego tytułu jest zatem bardzo mało, co jest bardzo dobrą wiadomością dla wszystkich kobiet, które posiadają krew z czynnikiem Rh-. Każda przyszła mama powinna mieć do 12 tygodnia ciąży oznaczoną grupę krwi, czynnik Rh oraz w przypadku nie posiadania antygenu D także oznaczony poziom przeciwciał atakujących czerwone krwinki płodu.

Leczenie konfliktu serologicznego

Leczenie konfliktu serologicznego rozpoczyna się w momencie stwierdzenia ciężkiej niedokrwistości u płodu. Do tej chwili matka w przypadku podejrzenia możliwości wystąpienia konfliktu jest poddawana dokładnej obserwacji lekarza – zlecane są między innymi badania dotyczące poziomu ilości wytwarzanych przeciwciał oraz monitujące stan ogólny matki oraz płodu.

Najlepsze efekty leczenia konfliktu serologicznego przynosi wewnątrzmaciczne przetaczanie krwi. Do transfuzji używa się krwinek pozbawionych antygenu D, a więc tym samym niewrażliwych na działanie przeciwciał. Po kilku takich transfuzjach erytrocyty płodu ulegają zniszczeniu i płód funkcjonuje na przetoczonej krwi. Leczenie trwa do momentu uzyskania przez płód zdolności do życia poza organizmem matki – bezpiecznie jest to 35-38 tydzień ciąży. Następuje wówczas wywołanie porodu – sam konflikt serologiczny nie jest bowiem wskazaniem do wykonania cesarskiego cięcia.

Inną metodą na powstrzymanie konsekwencji konfliktu serologicznego jest podawanie ludzkich immunoglobulin od 12 tygodnia ciąży. Immunoglobuliny łączą się z przeciwciałami produkowanymi przez organizm matki oraz skutecznie je unieszkodliwiają. Metoda ta jest jednak stosunkowo droga i dlatego też niezbyt powszechnie się ją stosuje.

Choroba hemolityczna płodu

Choroba hemolityczna płodu jest konsekwencją konfliktu serologicznego. Dochodzi do niego w przypadku braku podjęcia leczenia. Zazwyczaj do kontaktu z krwią matki i dziecka dochodzi podczas porodu. Faktem jest, że pierwsze dziecko jest najmniej narażone na skutki działania konfliktu serologicznego – na wytworzenie się przeciwciał potrzeba kilku dni. W gorszej sytuacji pod względem rokowania są kolejne dzieci – przeciwciała pozostają w krwioobiegu matki bardzo długo i mogą przedostać się do krwi dziecka.

Przedostawaniu się krwi płodu do matki sprzyjają takie czynniki jak:

• ciąża pozamaciczna,
• zabiegi wewnątrz maciczne,
• badania prenatalne,
• cesarskie cięcie,
• poród zabiegowy,
• odklejenie się łożyska.

Aby w organizmie matki powstały przeciwciała do jej organizmu musi przedostać się co najmniej 0,2 ml krwi płodu. przeciwciała matki łączą się z krwinkami czerwonymi dziecka i prowadzą do ich wyniszczenia – jest to proces tak zwanej hemolizy, stąd też wzięła się nazwa choroby.

Hemoliza powoduje narastającą niedokrwistość. Znacznemu zmniejszeniu ulega liczba komórek, które mogą transportować tlen oraz inne substancje odżywcze niezbędne do prawidłowego odżywienia tkanek oraz funkcjonowania organizmu. Wskutek narastającego niedotlenienia organizmu naczynia krwionośne płodu zaczynają przepuszczać wodę na zewnątrz – prowadzi to do uogólnionego obrzęku płodu. Wiele narządów na wskutek tego staje się znacznie powiększone oraz tym samym niewydolne do prawidłowej pracy – dotyczy do narządów wewnętrznych, w tym serca. Obrzęk prowadzi często do obumarcia płodu i poronienia lub śmierci dziecka zaraz po porodzie.

Z rozpadu erytrocytów na wskutek połączenia się ich z przeciwciałami wytworzonymi przez organizm matki tworzy się bilirubina, która gromadzi się w tkankach i w skórze płodu. Przy dużej hiperbilirubinemii może dojść do groźnego powikłania, mianowicie żółtaczki jąder podkorowych. Przyczyną tej choroby jest odkładanie się nadmiaru substancji w mózgu oraz w rdzeniu, co prowadzi z kolei do uszkodzenia tych struktur. W wyniku tego dochodzi do rozwoju szeregu wad wrodzonych – niedosłuchu, niedorozwoju intelektualnego i psychoruchowego, a także dziecięcego porażenia mózgowego.

Profilaktyka konfliktu serologicznego

W przypadku konfliktu serologicznego bardzo ważną rolę odgrywa profilaktyka. Dlatego też obecnie podstawowym badaniem, które jest zlecane kobiecie w ciąży bądź planującej ciąże są badania krwi. Potwierdzenie braku antygenu D w krwi kobiety jest już pierwszym wskaźnikiem do objęcia ją lepszą opieką oraz podjęcia działań w kwestii zapobiegnięcia konfliktowi serologicznemu. Coraz częściej też zleca się badania krwi ojcu dziecka. Daje to lekarzowi kompleksową i dokładną wiedzę na temat potencjalnych zagrożeń oraz pozwala zaplanować odpowiednie oddziaływania.

Profilaktyka w przypadku konfliktu serologicznego polega na podaniu kobiecie przeciwciał anty-D. Dzięki temu w razie przedostania się krwinek płodowych do jej organizmu nastąpi związanie się ich z obcymi antygenami oraz nie pozwoli na połączenie się z erytrocytami płodu. Immunoglobuliny należy podać niezwłocznie i jak najszybciej – najpóźniej w ciągu 72 godzin od przedostania się krwi płodu do matki lub w przypadku podejrzenia przecieku.

W ostatnich latach coraz częściej stosuje się również tak zwaną profilaktykę śródciążową, która polega na podawaniu immunoglobulin w 28 tygodniu ciąży. Pozwala to w znaczny sposób zabezpieczyć sytuację w 3 trymestrze ciąży w którym rośnie prawdopodobieństwo wystąpienia nagłych przecieków krwi płodu do matki.

Szerokie spektrum profilaktyki oraz leczenia konfliktu serologicznego jest obecnie wielką nadzieją dla wszystkich matek, które posiadają czynnik Rh-. Pozwala na posiadanie zdrowego potomstwa i praktycznie nie daje żadnych ograniczeń w kwestii planowania więcej niż jednej ciąży – dawniej dla takich kobiet było zalecane posiadanie wyłącznie jednego dziecka, ze względu na niskie prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań przy pierwszym porodzie.