Jonoforeza – na czym polega, wskazania, zastosowanie

Jonoforeza to sposób podawania kosmetyków lub leków przez powierzchnię skóry, wykorzystujący stały prąd elektryczny. Jest to więc zabieg elektroleczniczy, stosowany dosyć często w fizjoterapii i medycynie estetycznej.

Skóra jako droga podawania leków

Niemal całe ludzkie ciało pokryte jest specyficzną „folią ochronną”, za jaką można uznać warstwę rogową – warstwę naskórka, położoną najbardziej powierzchniowo. Nie zawiera ona żywych komórek, zawiera natomiast dużo białka keratyny i lipidów (głównie ceramidów). Duża zawartość substancji lipidowych i bardzo zwarta struktura sprawiają, że warstwa rogowa jest słabo przepuszczalna dla wody, co chroni nasz organizm przed wysychaniem i umożliwia nam życie na lądzie. Równocześnie jest ona dość dobrze przepuszczalna dla substancji lipidowych, więc kosmetyki i leki o charakterze zbliżonym do tłuszczu szybko przechodzą przez naskórek. Równocześnie związki nierozpuszczalne w tłuszczach (mówi się o nich, że mają cząsteczki polarne) przechodzą przez skórę dużo słabiej. Najsłabiej natomiast przenikają substancje polarne o cząsteczkach zjonizowanych.

Cząsteczki zjonizowane jako materiał dla jonoforezy

Pewnie każdy pamięta z lekcji chemii, że niektóre substancje występują w formie jonów, czyli atomów posiadających ładunek elektryczny. Zasada ta dotyczy wszystkich soli, w tym soli kuchennej – chlorku sodu. Ten ostatni w chwili rozpuszczania w wodzie rozpada się na jony o ładunku dodatnim (Na⁺), zwane kationami, oraz jony ujemne (Cl^–), określane mianem anionów. W postaci jonów mogą jednak występować nie tylko sole mineralne. Wiele związków organicznych, w tym szereg leków, posiada cząsteczki obdarzone (w roztworze wodnym) ładunkiem elektrycznym. Przykładowo znane leki przeciwbólowe – ibuprofen, ketoprofen, czy diklofenak to aniony. Natomiast histamina, bądź gentamycyna to jony dodatnie. Choć obecność ładunku elektrycznego zasadniczo utrudnia cząsteczkom pokonywanie warstwy rogowej naskórka, to łatwo można ją obrócić na naszą korzyść. Wystarczy zastosować pole elektryczne.

Zasada działania jonoforezy

Aparat do jonoforezy składa się z zasilacza prądu stałego (galwanicznego), przewodów i elektrod (najlepiej z gumy węglowej lub cynowych, gdyż cyna jest względnie mało reaktywna w odniesieniu do leków). Jedna z elektrod jest elektrodą czynną (pod nią znajduje się lek), druga bierną, służącą do zamknięcia obwodu. Pod obydwoma elektrodami muszą być umieszczone wilgotne podkłady, przy czym pod elektrodą czynną znajduje się podkład nasączony substancją leczniczą, pod bierną – wodą. Lek musi zostać umieszczony pod elektrodą jednoimienną, a więc kationy aplikowane są spod anody, aniony spod katody. Dzięki temu, w tworzącym się polu elektrycznym, jony są odpychane od elektrody czynnej i wpychane w głąb skóry (starają się one dotrzeć do elektrody przeciwnej). Ilość wprowadzonego leku zależy od: natężenia prądu (maksymalnie 0,2 mA/cm²), czasu trwania zabiegu, stężenia leku w podkładzie i wielkości elektrod. Jeżeli pacjent wymaga podania więcej niż jednego leku, obie elektrody mogą być elektrodami czynnymi.

Zalety i wady jonoforezy

Opisywaną technikę zazwyczaj stosuje się do terapii miejscowej. Oznacza to, że miejsce docelowe dla leku znajduje się w skórze lub tkankach niezbyt odległych: mięśniach, więzadłach, ścięgnach, stawach, lub ewentualnie w siatkówce oka. Zwykle efektywne dostarczenie leku możliwe jest do głębokości kilku milimetrów. Efekt leczniczy może być efektem działania podawanego leku i samego prądu elektrycznego. Istnieje szereg zalet takiego lokalnego podawania substancji leczniczych:

• lek nie wpływa na funkcjonowanie przewodu pokarmowego
• skrócona zostaje droga od miejsca aplikacji do miejsca działania leku
• wyeliminowana zostaje degradacja leku w wątrobie (lek z jelita w pierwszej kolejności wędruje do wątroby, a ta stara się go zniszczyć, identyfikując jako obcą substancję)
• możliwe jest podawanie mniejszych dawek leku (w porównaniu do podania doustnego)
• pozwala ono na lokalne zdeponowanie pewnej ilości leku, skąd stopniowo przenika on do miejsca działania

Jedną z głównych wad jonoforezy jest to, że nie da się precyzyjnie odmierzyć ilości leku przenikającego do tkanek. Zabieg nie wywołuje u pacjenta bólu, a jedynie uczucie delikatnego mrowienia. Czas trwania zabiegu może wahać się od 10 minut do nawet godziny.

Zastosowanie jonoforezy w fizjoterapii i medycynie estetycznej

Omawiana technika sprawdza się dobrze w przypadkach rozmaitych urazów (np. u sportowców), chorobach narządu ruchu (stanach zapalnych stawów, mięśni, ścięgien), czy dolegliwościach bólowych. Przykłady leków używanych w gabinetach stosujących jonoforezę:

• Niesteroidowe leki przeciwzapalne (naproksen, ibuprofen, diklofenak, ketoprofen)
• Leki sterydowe (hydrokortyzon, deksametazon) – zalecane w przypadku różnorodnych chorób o podłożu zapalnym
• Antybiotyki (penicylina, streptomycyna, neomycyna, gentamycyna) – stany zapalne na bazie infekcji bakteryjnej
• Leki przeciwbólowe (lidokaina, prokaina) – nerwobóle, zapalenia korzonków nerwowych i inne dolegliwości bólowe
• Histamina – rozszerza naczynia krwionośne, poprawia krążenie. Korzystna w przypadku owrzodzeń troficznych, odmrożeń lub samorodnej sinicy kończyn
• Acetylocholina – rozszerza naczynia krwionośne, korzystna w chorobie niedokrwiennej kończyn dolnych i odmrożeniach
• Leki rozmiękczające tkankę łączną (jodek potasu, hialuronidaza) – stosuje się w celu usuwania blizn
• Heparyna – jest to lek hamujący krzepnięcie krwi, wskazania: krwiaki, zakrzepowe zapalenie żył
• Chlorek wapnia – używany w wielu rozmaitych dolegliwościach, m. in. w osteoporozie, problemach ze zrastaniem się kości
• Adrenalina – zwęża naczynia krwionośne, stosowana w stanach zapalnych oka. W połączeniach z lidokainą lub prokainą – różne stany bólowe i zapalne

Jonoforeza oka

Zabieg jonoforezy może być wykorzystywany do dostarczenia leków do wnętrza gałki ocznej. Najbezpieczniejsza forma tej techniki polega na umieszczeniu podkładu z lekiem na zamkniętych powiekach. Często dostarcza się w ten sposób chlorek wapnia, który pomaga w leczeniu takich chorób jak zmiany zwyrodnieniowe siatkówki, czy zanik nerwu wzrokowego. Inne używane w tej metodzie leki to: antybiotyki, nowokaina (działa przeciwbólowo, a także poprawia ukrwienie), ewentualnie jodek potasu (np. w celu eliminacji urazowych blizn rogówki). W pewnych sytuacjach (np. zmiany w plamce żółtej) można też podawać witaminę B₁.

Jonoforeza w gabinetach kosmetycznych

Oprócz ściśle medycznych zastosowań prąd elektryczny został wdrożony do dostarczania rozmaitych preparatów poprawiających urodę. Wskazania do zabiegu mogą być rozmaite: trądzik, cellulit, łojotok, przebarwienia, nadpotliwość, pękające naczynka, blizny, utrata elastyczności skóry i szereg innych. Istnieje wiele preparatów podawanych na skórę dla poprawy jej walorów estetycznych, jako przykłady wymienić można: witaminy (C, A), kofeina, salicylany, chlorek wapnia, borowina.