Jesion jest praktycznie wszędzie występującym drzewem leśnym, ale uważanym także za ozdobne. W łacinie, jesion wyniosły określany jest mianem Fraxinus excelsior.
Występowanie i wygląd
Drzewo spotkać można na przeważającej części terytorium Europy na całej jej długości i szerokości. Jesion jest duży, a jego rozmiary sięgnąć mogą nawet 40 metrów wysokości. Żywotność rośliny prawie 3-4krotnie przewyższa życia człowieka i wynosi 200 lat. Jednakże udało się znaleźć przypadki, gdzie jesiony są o wiele starsze, a ich wiek to co najmniej pół tysiąclecia.
Zima gałęzie wyposażone są w pąki koloru czarnego umieszczone w stosunku do siebie na krzyż. Pień jest prosty, a pokrywa go matowa kora w szarej barwie. Na samym początku, w dotyku jest ona gładka, po to by w późniejszym czasie zmienić się na szorstką, porysowaną falistymi rysami. Liście rosną naprzeciwlegle do siebie, są złożone, a do tego nieparzystopierzaste. Ich ogonki mają długość 15 centymetrów. Na każdy z nich przypada 7-13 listków lancetowatych z krótkimi ogonkami (do 10 centymetrów) i z zaostrzonymi brzegami. Liście są w odcieniach zieleni, z czego ich wierzch to soczysta, świeża zieleń, a spód nieco jaśniejszy. Główne ich nerwy posiadają małe włoski. Z upływem czasu barwa zmienia się na czerwonobrązową, po to by na jesieni stać się zielonożółte.
Czasem zdarza się, że zanim rozwiną się liście, kwiaty zdążą się już pojawić na drzewie. Owoc jest długim nasieniem, a jego otoczka znajduje się zaostrzonym skrzydle koloru jasnego brązu.
Żywotność liści określa się na okres późnej wiosny, sięgającej nawet do pierwszych dni czerwca, aż do jesieni. Kwiaty są małe i brązowo-czerwone, czasami nawet czarne, jednakże brak im normalnych płatków. Rozkwit jesionu w odmianie wyniosłej następuje dopiero po 30 latach. Drzewa zapylane są zwykle przez wiatr, które również roznosi jego nasiona. Najlepiej rośnie na wilgotnych i alkalicznych ziemiach, przy brzegu lasu.
Zbiór
Zbiór jesionu można podzielić ze względu na część drzewa.
Liście
Zbiór zaczyna się wraz z początkiem lata. Wybiera się te, które dorodnie wyrosły, a do tego są zdrowe i całe. Przy suszeniu należy je rozłożyć na cienkie warstwy i położyć w cieniu albo w suszarni. Jednakże temperatura tam może wynosić maksymalnie 40 stopni Celsjusza! Po wysuszeniu, kolor pozostaje zielony i bardzo podobny do żywych okazów. Wydzielają one dość charakterystyczny zapach, a sam smak jest lekko ściągający. Bez żadnej utraty właściwości, mogą być przechowywane przez 2 lata.
Kora
Kora pozyskiwana jest z nadejściem wczesnej wiosny i z młodych gałązek. Dodatkowo najczęściej pochodzą one z leśnych wyrębów. Po zebraniu jej rozkłada się je w zacienionych i przewiewnych miejscach w cienkich warstwach i pozostawia do wysuszenia. Jeśli została prawidłowo osuszona, a potem odpowiednio się ją przechowuje, jej właściwości terapeutyczne są zachowane nawet przez 4 następne lata.
Właściwości lecznicze
Głównymi częściami jesionu, które wykorzystuje się do lecznictwa to liście i kora. Ich głównymi składnikami, wpływającymi na poprawę zdrowia są:
Kora
- żywica,
- garbnik,
- gorzkie zasady,
- rutyna.
Liście:
- Witamina C
- Sole mineralne – żelazo, miedź, potas
- Bioflawonoidy
- Cukier
- Kumaryna
Jesion, jako forma leku, wykorzystywany jest już od kilkuset lat. Jedno z pierwszych jego użyć w postaci zioła leczniczego, zostało wykonane przez Hipokratesa – lekarza żyjącego w 460-377 roku p.n.e. Substancje znajdujące się w drzewie powodują/są:
- Zahamowanie powstawania grzybów i bakterii – głównie za sprawą kumaryny. To dzięki niej drzewo korzystnie wpływa na zmniejszenie obrzęku i stymuluje gojenie się ran.
- Zmniejszanie gorączki – odpowiedzialna jest za to kora drzewa, jako jeden z czynników.
- Substytutem chininy.
- Środkiem na biegunkę – o tyle pozytywny, że pochodzenia ziołowego. Pomocne są tu zarówno liście jak i kora.
- Leczenie dny moczanowej, reumatyzmu, zapalenie stawów i kości (również te pochodzenia reumatoidalnego) – wszystko dzięki fraksynie zwiększającej wydalanie moczu i kwasu moczowego.
- Lekko przeczyszczające – łagodny przebieg „oczyszczenia” nerek poprzez obecność mannitolu.
- Eliminują pasożyty jelitowe
- Oczyszczają – właściwości oczyszczające wszelkiego rodzaju. Polecane ludziom w czasie odchudzania i tym dbającym o zdrowie fizyczne. Samo wydzielanie potu, a tym samym pozbywanie się zawartych w nim toksyn zwiększa się.
- Przeciwbólowe, przeciwgorączkowe, przeciwzapalne.
- Poprawiają metabolizm – wiele związkom łatwiej jest ulec rozpuszczeniu i być wydalonym wraz z moczem.
- Nawilżają skórę i zmniejszają opuchliznę w okolicach oczu.
- Środkiem na ukąszenia węży.
Zastosowanie
Biorąc pod uwagę tradycyjne używanie jesionu, elementy drzewa zastosowanie miały, i nadal mają, głównie lecznicze. Kora i liście są naturalnymi środkami ziołowymi przeciwdziałającymi między innymi biegunce. Ponadto stosuje się je w dnie moczanowej, chorobach reumatycznych i w leczeniu chorób uszu i brodawek.
Następnym zastosowaniem leczniczym jest rozpuszczenie kamieni w przewodzie moczowym i korzystna walka z cukrzycą, a dokładnie poziomem glukozy po skończonym posiłku. Warto też dodać, że nadal pije się herbaty z liści jesionu do złagodzenia zatrzymywania się wody w ciele. Same nasiona je się, aby zwiększyć apetyt. W wersji płynnej można pić nalewkę, która zwiększa popyt seksualny u mężczyzn. Jednakże z powodu silnych efektów można ją spożywać tylko jeden raz w ciągu dnia.
Oprócz zastosowania medycznego, drzewa używa się też w produkcji mebli, maszyn, parkietów czy innych drewnianych przedmiotów.
Użycie
Jesion, a raczej produkty z niego uzyskane można stosować wewnętrznie lub zewnętrznie.
Napar
1-2 łyżeczki jesionu zalewa się gorącą, ale nie wrzącą, wodą i parzy przez kolejne 2-3 minuty. Po tym czasie, otrzymany napój jest gotowy do wypicia. W celu uzyskania najlepszych efektów zaleca się picie 1-2 filiżanek naparu w ciągu dnia.
Wywar
1 łyżeczkę proszku uzyskanego z kory wsypuje się na naczynia z wodą i gotuje na małym ogniu. Po ugotowaniu, należy odczekać około 3 minuty. Po tym czasie produkt jest gotowy do spożycia. Dobrze jest pić jedną filiżankę w ciągu dnia. W celu uzyskania lepszego smaku, dobrze jest dodać do wywaru słodki majeranek albo pieprzową miętę.
Wino musujące
Liście jesionu (60 gram) gotuje się z korzeniem cykorii (50 gram) w czterech litrach wody w niskiej temperaturze. Po upływie 10 minut dodaje się 4 kilogramy cukru, 40 gram drożdży i 0,5 kilograma kwasu winowego. Po rozpuszczeniu się składników, mieszankę odstawia się na 10 dni do pomieszczenia, w którym panuje 20 stopni Celsjusza. Będzie ona mogła tam spokojnie zacząć się fermentować. Jednakże naczynie nie może zostać całkowicie zamknięte! Po tym czasie płyn przechowywać w butelce. Jest gotowy do spożywania po upływie mniej więcej 3 miesięcy.
Wino można spożywać maksymalnie w ilości 25 ml jako lek moczopędny przed spożyciem posiłku lub środek odchudzający przez 10 następujących po sobie dni. Taki napój musujący pomaga też na dnę moczanową, gorączkę i zatrzymanie się wody w organizmie.
Ciekawostki
- Jesion został przez wikingów wyniesiony na pozycję świętego drzewa. W ich mitologii stanowił on centrum świata, a jego korona została rozłożona na całą planetę. Ponadto wokół niego istniało dziewięć innych światów.
- Jesion wyniosły, a dokładnie jego nasiona, są znakomitym przysmakiem dla papug.
- Najwyższe jesiony w Europie znajdują się obecnie w Puszczy Białowieskiej.
