Insulina – hormon ludzki. Działanie, niedobór i leczenie.

W latach 1980-2014 zachorowalność na cukrzycę na świecie wzrosła czterokrotnie. Ze 108 mln chorych w latach 80. XX w. do 4222 mln aktualnie. W Europie na tę chorobę choruje 60 mln osób, co daje 9,2% populacji. W 2015 r. 627 tys. osób zmarło na skutek tylko powikłań. Zachorowalność na cukrzycę rośnie razem z wiekiem, a najwięcej chorych ukończyło 50. rok życia.

W naszym kraju na cukrzycę choruje ok. 3 mln osób:

• na cukrzycę typu 1 (tzw. insulinozależną) cierpi 200 tys. osób
• na cukrzycę typu 2 leczonych jest ponad 2,1 mln chorych
• a  podejrzewa się, że 600 tys. osób ma cukrzycę jeszcze niewykrytą

Prognozy dla tej choroby przewidują, że w 2024 r. liczba diabetyków na świecie wzrośnie do 642 mln. Liczba chorych wyraźnie bowiem wzrasta w krajach rozwijających się. Jedyny jaśniejszy punkt to spadek tempa zachorowań na cukrzycę typu 2, szczególnie w USA. Ale tam z kolei od jakiegoś czasu przykłada się ogromną wagę do badań profilaktycznych, które pozwalają wykrywać choroby na bardzo wczesnym etapie, stąd właśnie USA przodują w wykrywalności a przede wszystkim w leczeniu wielu chorób.

Insulina, co to jest?

Insulina to anaboliczny hormon peptydowy, białko o dwóch łańcuchach peptydowych; A oraz B. Nazwa tego hormonu bierze się z miejsca jej wytwarzania: łac: insula – wyspa, w komórkach beta wysp trzustki. Zadaniem insuliny jest transport substancji odżywczych wchłanianych przez układ pokarmowy do komórek:

• mięśniowych, czyli miocytów
• tłuszczowych, czyli adipocytów
• wątrobowych, czyli hepatocytów

Insulinę odkryto w 1922 r. a jej odkrywca  Frederick Banting otrzymał nagrodę Nobla. Powtórnie temat insuliny został nagrodzony Noblem w 1958 r. co musi świadczyć o doniosłości tych odkryć. W latach 80. XX dzięki inżynierii genetycznej udało się po raz pierwszy uzyskać insulinę w sposób sztuczny, poza ludzkim organizmem.

Insulina – działanie

Produkcję insuliny kontroluje stężenie glukozy we krwi. Każde spożycie pokarmu inicjuje wzrost stężenia glukozy a w ślad za tym następuje wzmożona praca trzustki produkującej insulinę, która musi przetransportować glukozę do komórek ciała. A na końcu tego procesu następuje spadek stężenia cukru i zmniejszenie produkcji insuliny.

Insulina łączy się z receptorami insulinowymi znajdującymi się na powierzchni komórek organizmu. Transport glukozy do komórek, będący wynikiem napływu insuliny do krwi, odbywa się poprzez specjalne nośniki białkowe: GLUT. Część komórek organizmu:

• komórki nerwowe
• komórki oczu
• komórki nerek

są w stanie absorbować glukozę bez względu na poziom stężenia insuliny, dzięki temu mogą się one uniezależnić od stężenia insuliny oraz zabezpieczyć tak ważne narządy przed przypadkowym brakiem glukozy. Insulina dodatkowo stymuluje magazynowanie glukozy w wątrobie pod postacią glikogenu oraz zarządza syntezą białek w organizmie.

Dla optymalnego funkcjonowania komórek wytwarzających insulinę ważne są dwie fazy wydzielania insuliny:

• faza pierwsza: szybki i nagły wzrost wydzielania insuliny po ok. 2 minutach od momentu wzrostu poziomu glukozy poposiłkowej we krwi
• faza druga: insulina wydziel się powoli i na równym poziomie, trwa tak długo jak będzie podwyższony poziom cukru we krwi – glikemia

Fazie drugiej towarzyszy również zaprzestanie przez wątrobę produkcji glukozy.

Insulina a cukrzyca

U osób chorujących na cukrzycę trzustka produkuje znikome ilości insuliny lub nie produkuje jej wcale. Może zdarzyć się również tak, że trzustka wytwarza insulinę, ale jej nie wykorzystuje. Wskutek tego, gdy w organizmie następuje poposiłkowy wzrost glukozy nie ma możliwości obniżenia go insuliną i w konsekwencji następuje nagromadzenie glukozy w krwiobiegu, co z kolei skutkuje powstaniem wielu groźnych dla człowieka schorzeń wewnętrznych narządów:

• serca
• oczu
• nerek
• układu nerwowego

Insulina a cukrzyca typu 1

Cukrzyca typu 1, czyli cukrzyca insulinozależna tworzy się, gdy komórki trzustki ß organizmu przeznaczone do produkcji insuliny są niszczone przez własny układ odpornościowy. Efektem tego jest wyraźne zmniejszenie produkcji insuliny endogennej (własnej) , a czasem wręcz jej zahamowanie. U tych chorych stosuje się zewnętrznie insulinę egzogenną, aplikowaną w zastrzykach.

Insulina a cukrzyca typu 2

Cukrzyca typu 2 to choroba insulinoniezależna. Składa się na nią zespół różnych przyczyn. Najczęściej bezpośrednią przyczyną choroby jest insulinooporność , polegająca na zmniejszeniu się wrażliwości komórek na działanie insuliny a dopiero potem na względnych niedoborach tego hormonu. Trzustka bowiem cały czas produkuje insulinę, ale rosnąca insulinooporność powoduje, że jej poziom jest zbyt niski w krwiobiegu, aby mogła działać skutecznie. W konsekwencji trzustka stara się cały czas zwiększać produkcję insuliny aż do momentu wyczerpania jej aktywności. Następuje uszkodzenie poszczególnych wysp tego organu i zaprzestanie produkcji. Leczenie insuliną cukrzycy typu 2 podejmuje się dopiero w zaawansowanej fazie choroby, wówczas gdy nastąpi degradacja komórek ß.

Niektórzy chorzy na tę odmianę cukrzycy w ogóle nie muszą przyjmować leków. Wystarczy, że zastosują odpowiednią dietę skierowaną do cukrzyków oraz odpowiednio dobrany program ćwiczeń. Jeżeli cukrzycy towarzyszy nadciśnienie tętnicze, chory musi zmniejszyć dzienne spożycie soli. Wszyscy chorzy na cukrzycę powinni zrezygnować z palenia papierosów. Osobom chorym na cukrzycę zaleca się obniżenie wagi ciała, co wywiera korzystny wpływ na stabilizację cukrzycy, a jednocześnie wpływa na obniżenie:

• ciśnienia tętniczego
• stężenia złego cholesterolu
• stężenia trójglicerydów

W miarę rozwoju choroby, tego typu zalecenia najczęściej już nie wystarczają dla osiągnięcia prawidłowego poziomu cukru i trzeba włączyć środki przeciwcukrzycowe, w tym insulinę.

Insulina – rodzaje

Obecnie dostępnych jest wiele rodzajów insulin, które różnią się pomiędzy sobą:

• czasem oddziaływania
• szybkością rozpoczęcia działania
• szczytem działania

Dzięki takiemu zróżnicowania, pacjent ma możliwość wyboru odpowiedniego preparatu w zależności od cech swojej choroby. Pozwala mu to na optymalną regulację poziomu cukru we krwi i wyeliminowanie powikłań.

 

 

• Insulina analogowa: podobna do naturalnej, produkowanej przez trzustkę człowieka. Jej działanie zaczyna się po 30 minutach, a szczyt aktywności pomiędzy 2-4 godzinami od aplikacji, przestaje działać po 7-8 godzinach. Aby nie dopuścić do znacznych wahań poziomu cukru tego rodzaju insulinę należy stosować na co najmniej 30 minut przed posiłkiem. Dlatego chory powinien odżywiać się regularnie.
• Insulina modyfikowana: odmienna od hormonu ludzkiego. Dzięki zmianom w szeregu aminokwasów insulina modyfikowana może mieć zróżnicowany czas oddziaływania i tym samym może być przyjmowana w różnych porach w zależności od specyfiki choroby. Można podawać ją przed, w trakcie, albo po posiłku. Chory sam decyduje o schemacie jej przyjmowania.