Gruźlica – jak rozpoznać jej objawy, leczyć i zapobiegać?

Gruźlica to choroba niezwykle zakaźna. Jej przyczyną jest zakażenie bakteriami, których istnienie odkrył lekarz mikrobiolog, przez wiele lat mieszkający
w Wolsztynie – Robert Koch. Ten późniejszy laureat Nagrody Nobla, nazwał drobnoustroje powodujące chorobę – prątkami gruźlicy. Schorzenie dotyka przeważnie płuc, lecz zdarzyć się może zajęcie przez prątki gruźlicze również układu nerwowego, naczyń krwionośnych, kości oraz stawów, a nawet skóry. Ta niebezpieczna choroba swoja nazwę zawdzięcza gruzełkom – zmianom guzkowatym, które uwidaczniają  się w przypadku badań chorej tkanki.
Gruźlica, zwana dawniej suchotami, przez kilka stuleci doprowadzała do śmierci olbrzymie ilości pacjentów z łatwością przenosząc się na kolejnych, drogą kropelkową, pokarmową, a nawet przez dotyk. Dopiero w 1921 roku po raz pierwszy udało się wyprodukować pierwszą skuteczną szczepionkę nazwaną Bacillus Calmett- Guerin – od nazwisk naukowców francuskich. Na rozpoczęcie masowej produkcji leku zwalczającego gruźlicę świat musiał poczekać jeszcze 13 lat. Polska obowiązkowe szczepienia przeciw gruźlicy wprowadziła w latach 50 i od tej pory odsetek zachorowań znacznie zmalał.
Ostatnie badania przeprowadzone w 2014 roku wskazują, że w Polsce na gruźlicę zachorowało 6698 osób – o ponad pół tysiąca mniej niż rok wcześniej. Dominującą formą choroby jest gruźlica płuc, która stanowiła niemal 95% wszystkich wykrytych i zgłoszonych przypadków. Przyjmuje się, że zachorowalność obecnie wynosi około 16,7 na 100 tysięcy ludzi – czyli jest stosunkowo niska.

Objawy gruźlicy płuc – niebezpieczny kaszel

Do najczęstszych objawów gruźlicy płuc należą:

• osłabienie,
• wzmożone zmęczenie,
• senność, po mimo odpowiedniej ilości przespanych godzin,
• podwyższona temperatura ciała,
• nocne poty,
• kaszel początkowo suchy, z czasem przekształcający się w mokry z koniecznością odpluwania,
• krwioplucie, w przypadku, gdy gruźlica przejdzie w stan ostry i nie jest leczona,
• spadek wagi,
• męczące bóle w klatce piersiowej, utrudniające prawidłowe oddychanie,
• zwiększona zapadalność na choroby oskrzeli i powolne zdrowienie,
• powiększenie węzłów chłonnych – przyoskrzelowych i przytchawicznych,
• rozbicie charakterystyczne także dla zakażenia wirusem grypy.

Rozpoznanie gruźlicy

Warto pamiętać, że około 10% przypadków zakażeń prątkiem gruźlicy przebiega zupełnie bezobjawowo, a sama choroba wykrywana jest przy okazji przykładowo –  badań okresowych. Lekarz podejrzewający u pacjenta zachorowanie na gruźlicę powinien natychmiast zlecić szereg odpowiednich testów.
Do tych najskuteczniejszych w wykryciu zarażenia prątkiem, należą:

• prześwietlenie płuc, czyli popularne RTG – prześwietlenie w przypadku gruźlicy powinno wykazać znaczne powiększenie węzłów chłonnych oraz pojawienie się ognisk zapalnych w płucach,
• diagnostyka – badanie polega na pobraniu próbki od chorego – może stanowić ją plwocina, w której wyhodowuje się prątki oraz określa ich wrażliwość na leki – oczekiwanie na wynik takiego badania może trwać nawet do 6 tygodni,
• diagnostyka genetyczna – jest o wiele szybsza i pozwala na niemal natychmiastowe potwierdzenie choroby – w materiale badanym, takim jak plwocina, można wykryć materiał genetyczny prątków, który potwierdza zachorowanie na gruźlicę,
• próba tuberkulinowa – zwana metodą RT23 – od nazwy wykorzystywanego w medycynie preparatu tuberkuliny, czyli białka uzyskiwanego w hodowli prątków gruźlicy. Próba polega na podaniu pod skórę w formie zastrzyku oczyszczonego płynu pochodzącego z hodowli prątków. U pacjentów, którzy ulegli zakażeniu bądź byli wcześniej szczepieni, pojawia się w okolicy ukłucia czerwony odczyn wraz z naciekiem, który może być otoczony pęcherzykami.  Lekarz musi zmierzyć wielkość nacieku po upływie do 72 godzin od podania. Jeśli naciek przyjmuje wielkość 10 mm lub większą, czyli jest nadmierny –  potwierdza zachorowanie na gruźlicę. Wynik nie jest na tyle miarodajny oraz może zostać dosyć łatwo zafałszowany, dlatego należy potwierdzić go innymi badaniami.
• testy związane z interferonem – pacjentowi zostaje pobrana krew żylna i dodane do niej prątki gruźlicy. Białe krwinki natychmiast zareagują na pojawienie się prątka, jeśli wcześniej mieliśmy kontakt z chorobą, a organizm zacznie wydzielać białko, zwane interferonem y – badanie
  w przeciwieństwie do poprzedniego, nie może zostać zafałszowane przez wcześniejsze szczepienie przeciw gruźlicy.

Leczenie i zapobieganie gruźlicy

Terapia gruźlicy nie przebiega w sposób tak prosty, jak leczenie zapalenia płuc. Wszystko dlatego, ponieważ prątki wykazują niezwykłą odporność na szereg stosowanych w medycynie leków. Większość spośród antybiotyków może okazać się nieskuteczna, a samo leczenie musi trwać wyjątkowo długo. Leki należy łączyć i w żadnym wypadku nie można przerywać terapii, nawet, gdy ustąpią dokuczliwe objawy. Grozi to nawrotem gruźlicy, która niedoleczona, spowodować może prawdziwe spustoszenie w organizmie chorego. Fazy leczenia gruźlicy płuc dzielą się na:

• fazę intensywną, podczas której przez okres dwóch miesięcy podaje się pacjentowi około 4 rodzajów leków,
• fazę kontynuacji , podczas której przez okres około 4 miesięcy podaje się choremu 2 skojarzone odpowiednio leki.

Najczęściej wykorzystuje się następujące medykamenty:

• hydrazyt kwasu izonikotynowego – przeciwbakteryjny lek pierwszego rzutu,
• ryfampicynę – półsyntetyczny antybiotyk
• streptomycynę – antybiotyk z grupy naturalnych,
• pirazynamid – organiczny związek chemiczny.

Po około 2 tygodniach od rozpoczęcia terapii chory na gruźlicę przestaje zarażać swoje otoczenie prątkami i może wyjść ze szpitala do domu. Prątki są wrażliwe na promieniowanie ultrafioletowe w związku z czym, wskazane jest częste wietrzenie pomieszczenia, w którym przebywa zdrowiejący.
Nie wskazane jest ponadto kontaktowanie z dziećmi, które stanowią szczególnie podatną na zachorowanie grupę społeczną, a także z osobami o wyjątkowo upośledzonej odporności, chorymi na nowotwory oraz ludźmi starszymi. Wszyscy, którzy mieli kontakt z chorym, jeszcze zanim został on zdiagnozowany, aby zapobiec zarażeniu, powinni udać się do lekarza, który zastosuje profilaktyczne leczenie, polegające na podawaniu przez kilka miesięcy odpowiedniego leku zwalczającego bakterie mogące wywołać potencjalną gruźlicę.