GGTP – rola w diagnostyce wątroby, normy, przyczyny wysokich wartości
Wątroba jest jednym z największych i najważniejszych narządów człowieka. Umieszczona w górnej części jamy brzusznej, po cichu wykonuje swoje funkcje, które są wyjątkowo liczne. Większość z nich polega na przeprowadzaniu odpowiednich reakcji biochemicznych (np. rozkładaniu toksyn, syntezie różnorodnych substancji), dlatego wątrobę należy uznać za metaboliczne centrum ludzkiego organizmu. Pełni też ona rolę magazynu (np. dla węglowodanów i wielu witamin). Miąższ opisywanego organu podzielony jest na maleńkie jednostki – płaciki (zraziki), których najważniejszym elementem są wyspecjalizowane komórki – hepatocyty. Stanowią one, w przybliżeniu, 80% masy wątroby i zorganizowane są w formie blaszek ułożonych promieniście wokół żyły środkowej każdego płacika wątrobowego. Przez zraziki wątrobowe przepływa duża ilość krwi, której część trafia tam bezpośrednio z jelita (żyłą wrotną). Dzięki temu wątroba może kontrolować związki chemiczne przedostające się z jelita do organizmu.
Wątroba jako narząd podatny na uszkodzenia
Niestety, z jelita do wątroby mogą się przedostawać nie tylko substancje odżywcze, ale również toksyny, które w większym lub mniejszym stopniu mogą uszkadzać ten narząd. Przykładem trucizny potrafiącej zniszczyć omawiany narząd jest substancja zawarta w muchomorze sromotnikowym. Liczne leki, szczególnie nadużywane, wywierają działanie hepatotoksyczne. Przykładami takich leków są: paracetamol, metotreksat, antybiotyki tetracyklinowe, czy kwas walproinowy. Prawdopodobnie najpopularniejszym środkiem o działaniu hepatotoksycznym jest alkohol etylowy. Oprócz toksyn, do poważnego uszkodzenia wątroby mogą doprowadzić infekcje wirusowe. Szczególnie niebezpieczne są wirusy zapalenia wątroby, z których najważniejsze to: HAV, HBV oraz HCV. Na skutek działania wymienionych szkodliwych czynników, może dojść do uszkodzenia hepatocytów i pojawienia się zapalenia wątroby. Gdy szkodliwy wpływ utrzymuje się długo, rozwinąć się może tzw. marskość wątroby. Polega ona na tym, że prawidłowe komórki wątroby – hepatocyty obumierają, a w ich miejsce rozrasta się tkanka łączna, zawierająca dużo kolagenu i łącznotkankowych komórek: fibroblastów. Tak zmieniona wątroba nie może wykonywać swoich funkcji, co w zaawansowanym stadium kończy się śmiercią pacjenta. Wcześniej jednak, opisane zmiany są powodem wielu poważnych dolegliwości.
GGTP – najczulszy wskaźnik wątrobowy
GGTP to enzym: γ-glutamylotranspeptydaza (nazywana jest także γ-glutamylotransferazą, albo transpeptydazą γ-glutamylową, GGT). Najwyższa aktywność tego enzymu jest typowa dla tkanek silnie zaangażowanych w procesy wydzielania lub wchłaniania: nabłonka kanalików nerkowych oraz trzustkowych, nabłonka jelitowego, komórek wydzielniczych trzustki, wyściółki przewodów żółciowych wątroby i hepatocytów. W wątrobie dorosłych, największa ilość GGTP występuje na obwodzie płacików wątrobowych, w hepatocytach najbardziej zaangażowanych w produkcję żółci. GGTP jest enzymem błonowym: jest zakotwiczona w błonie komórkowej, a jej centrum aktywne wystaje na zewnątrz hepatocytu. W związku z tym, reakcja katalizowana przez opisywany enzym zachodzi poza komórką, w płynie międzykomórkowym.
Reakcja przeprowadzana przez GGTP
Zadaniem każdego enzymu jest przeprowadzanie określonej reakcji chemicznej. Reakcja, za którą odpowiada GGTP, jest związana z przemianami glutationu. Glutation, znany szerzej dzięki włączaniu go w skład kosmetyków lub suplementów diety, to naturalny antyoksydant. Jego cząsteczka składa się z trzech aminokwasów: glicyny, cysteiny i kwasu glutaminowego. Połączenie kwasu glutaminowego z cysteiną jest bardzo nietypowe. Glutaminian posiada dwie grupy karboksylowe (kwasowe), zlokalizowane na przeciwległych krańcach jego cząsteczki. Jedna z nich znajduje się przy atomie węgla oznaczonym jako α, a druga przy węglu γ. We wszystkich peptydach i białkach, glutaminian tworzy połączenia z innymi aminokwasami poprzez grupę karboksylową α, natomiast w glutationie w wiązaniu uczestniczy grupa γ. Zadaniem GGTP jest rozrywanie właśnie tego nietypowego wiązania, co ma odzwierciedlenie w nazwie enzymu. Oderwany od glutationu glutaminian zostaje przeniesiony na jakiś inny aminokwas, i w takiej formie transportowany jest do wnętrza komórki. Generalnie, we wnętrzu komórki odbywa się produkcja glutationu, natomiast jego rozkład, jak powyżej opisano, zachodzi poza komórką.
Przyczyny pojawiania się GGTP w osoczu
Obecna we krwi γ-glutamylotranspeptydaza pochodzi przede wszystkim z wątroby, a jej ilość w osoczu powinna być niewielka. Jedynie we krwi noworodków wysokie poziomy GGTP są zjawiskiem normalnym. Praktycznie każde zaburzenie pracy wątroby może spowodować nasilone uwalnianie GGTP z hepatocytów, co skutkuje podwyższoną aktywnością enzymu w osoczu. Istnieje kilka możliwych mechanizmów odpowiedzialnych za to zjawisko:
- Zwiększone uwalnianie enzymu z błon komórkowych. Sole kwasów żółciowych w pewnych okolicznościach mogą działać jak detergent, wypłukując z błon komórkowych hepatocytów zakotwiczone w nich białka (które dyfundują do płynu tkankowego, a następnie do krwi).
- Zwiększenie produkcji cząsteczek enzymu w hepatocytach. Induktorami GGTP są różnorodne leki (np. fenytoina, estrogeny, karbamazepina, pochodne kwasu barbiturowego, alkohol etylowy). Zablokowanie przepływu żółci także indukuje produkcję GGTP.
- Wycofywanie się żółci w żółciowych przewodach i przenikanie jej składników do krwi. Jest to związane z faktem, że ilość GGTP obecna w żółci jest względnie duża.
- Uszkodzenie komórek, wzrost ich przepuszczalności i ich fragmentacja.
Choroby związane z podwyższeniem aktywności GGTP
Aktywność γ-glutamylotranspeptydazy w surowicy jest bardzo czułym wskaźnikiem schorzeń wątroby, gdyż może wzrastać praktycznie w każdej dolegliwości tego narządu. Jest to jednak wskaźnik o bardzo małej swoistości, dlatego aby określić charakter zaburzenia konieczne jest wykonywanie dodatkowych testów różnicujących. Przykłady schorzeń wątroby przebiegających z podwyższonym poziomem GGTP:
- Cholestaza – zablokowanie przepływu żółci powoduje bardzo wysokie wzrosty aktywności GGTP (nawet powyżej 10 razy ponad normę). Zaburzeniu temu towarzyszy też wzrost aktywności fosfatazy zasadowej (ALP) i stężenia bilirubiny. Cholestaza może mieć wiele przyczyn, np. pierwotna marskość żółciowa wątroby, nowotwory, torbiele, kamica przewodu żółciowego, niektóre leki.
- Nadużywanie alkoholu i alkoholowe zapalenie wątroby – u większości osób nadużywających napojów alkoholowych, ilość GGTP w osoczu jest podwyższona nawet przy braku innych oznak uszkodzenia wątroby. Jest to zapewne związane z indukcją syntezy enzymu.
- Wirusowe zapalenie wątroby.
- Niealkoholowe stłuszczenie wątroby – w przypadku tej choroby wzrosty aktywności GGTP są stosunkowo łagodne (2-3 razy ponad normę).
- Marskość wątroby – wzrost mniej więcej 4-krotny.
- Nowotwór wątroby – często bardzo duże wzrosty (10-20 razy ponad normę). Efekt taki mogą wywoływać zarówno nowotwory pierwotne tego organu, jak i przerzuty do wątroby z innych obszarów.
Czasami przyczyna podwyższonego poziomu GGTP może leżeć poza wątrobą. Wśród pozawątrobowych źródeł GGTP największe znaczenie mają: choroby trzustki (nowotwory, stany zapalne), choroby nerek, zawał serca, schorzenia płuc (choroby obturacyjne), niektóre choroby neurologiczne i niektóre nowotwory. Podniesiony poziom GGTP może wystąpić także u pacjentów z cukrzycą.
Wartości prawidłowe GGTP
Poniżej przedstawiono orientacyjne zakresy wartości prawidłowych GGTP.
- Kobiety: 5 – 29 U/l
- Mężczyźni: 5 – 38 U/l
W przypadku schorzeń wątroby, zmiany aktywności GGTP bardzo często są zbliżone do zmian aktywności ALP. W przypadku gdy poziom ALP jest u pacjenta wysoki, zaś GGTP pozostaje w normie, istnieje duże prawdopodobieństwo choroby kości.
Piśmiennictwo
- Penn R., Worthington D.J. Is serum gamma-glutamyltransferase a misleading test? Br Med J (Clin Res Ed). 1983, 286: 531-5.
- Nemesánszky E., Lott J.A. Gamma-glutamyltransferase and its isoenzymes: progress and problems. Clin Chem. 1985, 31: 797-803.
- Duława J. Vademecum medycyny wewnętrznej. 2015, PZWL, Warszawa
