Fibromialgia – opis, przyczyny, objawy, leczenie, diagnoza, rokowanie

Fibromialgia (FMS) jest przewlekłą chorobą reumatyczną tkanek miękkich i charakteryzuje się ich uogólnionym bólem. Istotą choroby jest najprawdopodobniej centralna sensytyzacja. Oznacza to, że struktury odpowiedzialne za przewodzenie bólu w rdzeniu kręgowym i mózgu są nadmiernie pobudliwe. Choroba charakteryzuje się wystąpieniem okresów remisji i zaostrzeń.

Pierwszy raz terminu „fibromialgia” użyto w 1976 roku, z kolei kryteria klasyfikacji tej choroby podało w 1990 roku Amerykańskie Towarzystwo Reumatologiczne.

Zdecydowanie częściej na fibromialgię chorują kobiety, nie jest to jednak wyznacznikiem, ponieważ dolegliwość może wystąpić u obu płci. Szacuje się, iż na fibromialgię cierpi około 4% populacji, a zachorowalność po 70 roku życia wynosi około 8%. Można więc wywnioskować, iż ryzyko wystąpienia choroby wzrasta wraz z wiekiem. Szczyt zachorowań przypada na okres pomiędzy 30 a 50 rokiem życia.

Fibromialgia często określana jest mianem błędnego koła, ponieważ ból mięśni powoduje ograniczenie przez chorego aktywności fizycznej. Zmniejszenie ilości ćwiczeń z kolei wpływa na osłabienie mięśni, a tym samym na pogorszenie się objawów choroby.

Rozpoznanie choroby

Rozpoznaniem fibromialgii zajmują się przede wszystkim reumatolodzy, dobrym krokiem początkowym jest jednak udanie się do lekarza rodzinnego, który wstępnie wykluczy inne dolegliwości o podobnych bądź takich samych objawach.

Rozpoznanie choroby bazuje na kryteriach wyznaczonych przez Amerykańskie Towarzystwo Reumatologiczne. Aby móc zdiagnozować chorobę muszą wystąpić oba kryteria podane niżej przez okres co najmniej 3 miesięcy. Kryteria:

1. uogólniony ból zgłaszany przez chorego podczas wywiadu – ból jest uogólniony wówczas, gdy boli: lewa połowa ciała, prawa połowa ciała, powyżej bądź poniżej pasa lub okolica szkieletu osiowego.
2. ból uciskowy przynajmniej 11 z 18 podanych punktów spustowych (należy użyć nacisku o wartości 4 kg) – obustronnie na potylicy, obustronnie dolna część kręgosłupa szyjnego, obustronnie mięsień czworoboczny, obustronnie mięsień nadgrzebieniowy, obustronnie drugie żebro, obustronnie nadkłykieć boczny kości ramiennej, obustronnie pośladek lub obustronnie kolano.

Fibromialgia wciąż jest kontrowersyjną chorobą. Wielu lekarzy poddaje w wątpliwość jej występowanie, obarczając winą za wystąpienie poszczególnych objawów inne choroby. Wiąże się to z problemami przy uzyskaniu orzeczenia o niepełnosprawności czy wszelkich dofinansowań. Również diagnoza jest zwykle opóźniona, ponieważ specjaliści doszukują się innych chorób przed zdiagnozowaniem fibromialgii. Opóźnione rozpoznanie wiąże się z późniejszym wdrożeniem leczenia, które zwykle nie jest już tak skuteczne.

Przyczyny

Naukowcy i lekarze nie znają dokładnie przyczyny choroby. Wykonano liczne badania w kierunku ustalenia przyczyn fibromialgii, wyniku prezentują się następująco:

• u chorych wykazano zaburzenia IV fazy snu
• w płynie mózgowo-rdzeniowym wykazano zmniejszone stężenie serotoniny (jednakże leki nie przynoszą efektów)
• stwierdzono podwyższony poziom substancji P, która jest neuroprzekaźnikiem, w efekcie czego powoduje przekazywanie wrażeń bólowych
• u chorych stwierdzono wystąpienie licznych objawów psychicznych, takich jak depresja czy lęk

Nie odkryto, co dokładnie jest przyczyną zaburzonej regulacji bólu przez organizm chorej osoby. Najbardziej prawdopodobne stwierdzenia tej sytuacji:

• możliwe jest, iż za rozwój choroby odpowiadają geny wiążące się z procesem wydzielania serotoniny, ponieważ u krewnych pierwszego stopnia występuje aż 8 krotnie zwiększone ryzyko pojawienia się choroby
• możliwe jest, iż za rozwój choroby może odpowiadać przewlekły stres, silny uraz psychiczny czy nawet długotrwałe niezadowolenie z pracy
• wiele osób łączy fibromialgię z przebytym zakażeniem, np. boreliozą czy wirusem HIV
• fibromialgia może być skutkiem innej przewlekłej choroby, zwykle autoimmunologicznej

Objawy

Do głównych objawów choroby zalicza się uogólniony ból mięśni oraz stawów pod postacią tak zwanych punktów tkliwych. Są to miejsca na ciele o zwiększonej wrażliwości na dotyk i ból. Do pozostałych objawów zalicza się między innymi:

• zaburzenia snu, przewlekłe zmęczenie, konieczność dodatkowych drzemek w ciągu dnia
• stany depresyjne, lęki, zaburzenia nastroju
• objawy sugerujące choroby narządów wewnętrznych
• niezdolność do sprawnego myślenia
• zaburzenia koncentracji i skupienia uwagi
• nadwrażliwość pęcherza moczowego, częste oddawanie moczu
• duszność bez konkretnej przyczyny, niemiarowa praca serca
• mrowienie wraz z drętwieniem stóp i rąk
• uczucie chłodu
• niekiedy objawy Raynauda
• zespół niespokojnych nóg
• bóle głowy i migrena
• bolesne miesiączkowanie kobiet oraz zespół napięcia przedmiesiączkowego
• zaburzenia jelitowe

Ból może pojawiać się na określonej partii ciała lub może być uogólniony. Zazwyczaj rozpoczyna się w okolicy kości krzyżowej i promieniuje poprzez kręgosłup aż do tyłu głowy, łokci, barków czy nawet kolan i kostek. Może obejmować ścięgna, więzadła i szczęki. Bóle mięśni opisywane są przez pacjentów jako kłujące, strzelające, świdrujące, wykręcające czy pulsujące.

Leczenie farmaceutyczne

Leczenie obejmuje między innymi zastosowaniu niesteroidowych leków przeciwzapalnych oraz glikokortykosteroidów. Jedynie w nieznacznym stopniu środki te łagodzą dolegliwości, dlatego zwykle ich stosowanie nie jest zalecane. Znacznie skuteczniejsze efekty przynosi wstrzykiwanie lidokainy. Wiele osób poleca stosowanie leków antydepresyjnych. Podsumowując – wyróżnia się 4 grupy leków zalecanych najczęściej i są to:

1. leki antydepresyjne – poprawiają jakość snu, zmniejszają ból i zmęczenie
2. leki przeciwbólowe
3. leki przeciwpadaczkowe – można je stosować w połączeniu z lekami przeciwdepresyjnymi, działają na te same objawy choroby
4. leki rozluźniające mięśnie

Fizjoterapia i medycyna niekonwencjonalna

Dziedziną przynoszącą największe efekty lecznicze u chorych na fibromialgię jest fizjoterapia. Zaliczamy do niej ćwiczenia fizyczne (kinezyterapia) oraz zabiegi fizykoterapeutyczne.

Do zabiegów fizykalnych zalicza się przede wszystkim ciepłolecznictwo, może odbywać się poprzez stosowanie okładów z fango lub lampy sollux. Inne osoby preferują leczenie zimnem, tj. krioterapię.

Aktywność ruchowa powinna być dobrana do konkretnego pacjenta, ćwiczenia zwykle opierają się jednak na wzmacnianiu osłabionych mięśni, rozciąganiu przykurczonych oraz na zwiększeniu ogólnej wydolności chorego. Ćwiczenia o umiarkowanej intensywności powinny być wykonywane przynajmniej 3 razy w tygodniu. Fizjoterapeuta powinien dobrać takie ćwiczenia, które nie przeciążają zbyt mięśni, ponieważ chorzy często skarżą się na wzrost dolegliwości bólowych przy wykonywaniu poszczególnych aktywności.

Duże rezultaty przynosi również uczęszczanie na psychoterapie, przede wszystkim na terapię behawioralno-kognitywną. Metoda ta pomaga pogodzić się z chorobą, zmniejsza depresję oraz zwiększa motywację do ćwiczeń, a tym samym do życia.

Warto zwrócić uwagę także na akupunkturę, tai-chi, masaże rozluźniające i inne techniki relaksacyjne, które mogą stanowić dobre uzupełnienie innych metod leczniczych.

Rokowanie

Rokowanie jest negatywne, ponieważ bez względu na leczenie u większości chorych objawy zwykle utrzymują się i nie ulegają zmniejszeniu. Tylko 1/4 chorych osiąga remisję. Według statystyk, aż 25% chorych nie jest zdolna do wykonywania pracy, u pozostałych charakter pracy powinien zostać całkowicie zmieniony.

Całkowite wyleczenie fibromialgii nie jest możliwe, jednak odpowiednie leczenie wdrożone bardzo wcześnie jest w stanie zapewnić ustąpienie lub złagodzenie objawów na jakiś czas.

Fibromialgia nie powoduje u chorego kalectwa oraz nie wpływa na skrócenie długości życia. Może jednak znacznie zmniejszać jego jakość, a tym samym spada zadowolenie z wykonywania czynności dnia codziennego i pojawia się niechęć do życia.