Fenyloketonuria: przyczyny, objawy, diagnoza i leczenie

Fenyloketonuria, powszechnie znana jako PKU z ang. Phenylketonuria jest chorobą genetyczną, wrodzoną, która wpływa na rozkład aminokwasów, fenyloalaniny, w organizmie. Fenyloketonuria występuje u około 1 na 10 000 do 15 000 dzieci w Europie, każdego roku i jest powszechnie diagnozowana wkrótce po urodzeniu. Fenyloalanina nie jest czymś, co ciało produkuje w sposób naturalny.  Pochodzi ona  z żywności, takiej jak białka i niektóre sztuczne słodziki.

Przyczyny

Fenyloketonuria jest dziedzicznym, genetycznym schorzeniem przekazywanym od obojga rodziców do ich dzieci, kiedy geny są zmutowane lub zmienione. Niektóre dzieci dziedziczą nieprawidłowy gen od jednego z rodziców zamiast obu. Te dzieci są znane jako nosiciele Fenyloketonurii i same nie mają tego schorzenia. Wiadomo, że PKU występuje częściej u osób pochodzenia rdzennych Amerykanów i północnoeuropejskich.

Mutacje genetyczne

Schorzenie Fenyloketonuria jest stanem spowodowanym zmianą lub mutacją w konkretnym genie. Mogą jednak istnieć inne czynniki genetyczne, które odgrywają rolę.

Ludzie dotknięci Fenyloketonurią mają zmiany lub mutacje w swoim genie PAH. Pah to gen odpowiedzialny za zapewnienie korpusu z instrukcjami wytwarzania enzymu zwanego hydroksylaza fenyloalaninowa. Enzym ten jest niezbędny do przekształcania fenyloalaniny w inne substancje stosowane przez organizm.

W przypadku mutacji w genie PAH organizm nie jest w stanie prawidłowo przetwarzać fenyloalaniny. Może to powodować toksyczne działanie fenyloalaniny w diecie, prowadząc w niektórych przypadkach do nagromadzenia się i nieodwracalnego uszkodzenia mózgu.

Fenyloketonuria może występować w łagodnych lub ciężkich odmianach choroby. Osoby z łagodnymi postaciami Fenyloketonurii są w stanie w niewielkim stopniu przetwarzać fenyloalaninę. W ciężkich przypadkach tego, co określa się mianem klasycznej Fenyloketonurii, w organizmie jest bardzo mało hydroksylazy fenyloalaniny.

Klasyczna Fenyloketonuria jest najbardziej niepokojąca, ponieważ ta forma może prowadzić do ciężkiego uszkodzenia mózgu i innych schorzeń, jeśli nie jest leczona.

Objawy i powikłania

Chociaż niemowlęta dotknięte PKU mogą nie wykazywać objawów, mogą zacząć pojawiać się około pół roku do 8 miesięcy.  Nieleczona fenyloketonuria może powodować toksyczne i szkodliwe poziomy fenyloalaniny w organizmie. Te wysokie poziomy fenyloalaniny mogą powodować poważne i nieodwracalne problemy zdrowotne, takie jak:

• trwałe upośledzenie umysłowe,
• Opóźnienia rozwojowe,
• problemy behawioralne lub psychiatryczne, takie jak nadaktywność z zachowaniem autystycznym,
• drgawki,
• szarpanie ramion i nóg,
• lżejsza skóra i worki pod oczami z powodu nieprawidłowego poziomu melaniny,
• stęchły zapach ciała,
• wysypki skórne, takie jak trądzik czy czerwone plamy,
• poronienia lub wczesny poród u kobiet w ciąży.

Jeśli kobieta w ciąży ma fenyloketonurię, która nie jest pod kontrolą, jej płód będzie narażony na wyższe niż normalne poziomy fenyloalaniny w macicy. Może to narazić nienarodzone dziecko na następujące warunki:

• niska masa urodzeniowa,
• upośledzenie intelektualne,
• opóźniony wzrost,
• powikłania serca,
• mały rozmiar głowy,
• problemy z zachowaniem.

Diagnoza

W krajach rozwiniętych i rozwijających się  noworodki mają badanie krwi na zdiagnozowanie fenyloketonurii od 48 do 72 godzin po porodzie. Ponieważ praktycznie wszystkie dzieci z PKU są diagnozowane za pomocą tej metody, oznaki i objawy fenyloketonurii rzadko występują w tych krajach.

Pediatrzy omówią wyniki i potrzebę dodatkowych testów z rodzicami. Rodziny z historią fenyloketonurii mogą być poddawane testom na PKU podczas ciąży, gdy badane są komórki w łożysku lub płynie owodniowym. Dziecko, które jest testowane na PKU, będzie miało kilka kropli krwi pobranych z pięty. Ta próbka jest następnie wysyłana do laboratorium na papierze przeznaczonym do testowania obecności na fenyloketonurii. Powtórzenie testu może być zalecane, jeśli początkowy test PKU został wykonany w ciągu pierwszych 24 godzin po urodzeniu lub jeśli pierwszy test przesiewowy został uznany za nieprawidłowy.

Leczenie

Po zdiagnozowaniu fenyloketonurii u dziecka, ich poziom fenyloalaniny będzie musiał być badany co tydzień lub częściej do osiągnięcia odpowiedniego wieku, a więc do ukończenia pierwszego roku życia, jeśli wymaga tego ich sytuacja medyczna. Kontrola odbywająca się dwa razy w miesiącu jest zwykle zalecane w okresie dzieciństwa lub w razie potrzeby, w zależności od zaleceń lekarza. Dalsze badania podczas dorastania i wieku dojrzałym są przedmiotem późniejszych kontrolnych wizyt.

Należy przestrzegać specjalnej diety związanej z chorobą, aby upewnić się, że poziom fenyloalaniny nie jest zbyt wysoki. Ta dieta zawiera formułę o niskiej zawartości fenyloalaniny ze specjalistycznym białkiem. Zasadniczo fenyloalanina często występuje w wysokobiałkowych produktach spożywczych, więc włączenie specjalnej formuły o niskiej zawartości fenyloalaniny do diety zapewnia ludziom z fenyloketonurią wystarczającą ilość białka.

Matki dzieci z fenyloketonurią, powinny omówić karmienie piersią z lekarzem. Wynika to z obecności fenyloalaniny w mleku matki. Ludzie z PKU będą musieli przestrzegać specjalistycznej diety przez całe życie. Pokarmy, które należy uwzględnić w diecie PKU obejmują:

• Owoce,
• Warzywa,
• niektóre ziarna, które mogą obejmować płatki o niskiej zawartości białka, chleb i makaron,
• żywność o niskiej zawartości fenyloalaniny.

Do pokarmów, których należy unikać w diecie związanej z fenyloketonurią należą te zawierające wysoką fenyloalaninę, takie jak:

• mleko, ser, lody i inne produkty mleczne,
• jaja, ryby, mięso i drób,
• orzechy,
• wszelkiego typu fasole,
• żywność zawierająca aspartam,
• napoje słodzone.

Lekarz prowadzący dziecko ze zdiagnozowaną fenyloketonurią omówi indywidualnie dopasowane diety i potrzeby dietetyczne, ponieważ nie wszystkie dzieci powinny stosować tę samą dietę.

W niektórych przypadkach leki mogą być zalecane, aby pomóc w leczeniu osób z fenyloketonurią.

Kuvan jest jednym z takich leków, które są czasami stosowane w łagodnych lub szczególnych przypadkach fenyloketonurii w połączeniu ze specjalnie dopasowaną dietą. Pomaga zmniejszyć ilość fenyloalaniny we krwi. Lekarz omówi ten plan, jeśli jest to odpowiednie w sposobie dobranego leczenia i  opieki nad dzieckiem.

Prognozy

Prognozy związane z jakością życia dla osób ze zdiagnozowaną fenyloketonurią są różna i zależą od kilku czynników, które obejmują następujące okoliczności:

• wiek w momencie rozpoznania choroby,
• moment rozpoczęcia leczenia specjalnymi środkami dla pacjentów z fenyloketonurią,
• jak szczegółowo i precyzyjnie osoba przestrzega diety dla chorych na fenyloketonurię.

Dobrze zarządzana dieta jest szczególnie ważna dla kobiet w ciąży z PKU. Im bardziej trzymają się diety dla osób chorych na fenyloketnurię, tym lepsza jest perspektywa dla ich dziecka, gdy się urodzi.

Rodzice i osoby dotknięte PKU powinny zawsze porozmawiać ze swoim lekarzem lub kimś związanym z opieką zdrowotną, aby opracować osobisty plan opieki, a także jakie są czynniki ryzyka powikłań związanych z chorobą o nazwie fenyloketonuria.