Charakterystyka dębu szypułkowego
Dąb szypułkowy jest dużym drzewem liściastym należącym do rodziny bukowatych. Jego naturalne miejsce występowania obejmuje niemal całą Europę (z wyjątkiem północnej Skandynawii) oraz Azję Zachodnią. Inną odmianą rośliny jest dąb bezszypułkowy, jednakże jest on mniej rozpowszechniony.
Dąb szypułkowy jest niezwykle ceniony w leśnictwie i stolarstwie, ponieważ charakteryzuje się twardym, trwałym drewnem.
Jest to gatunek długowieczny, ponieważ może rosnąć nawet ponad 1000 lat. Starsze okazy często objęte są ochroną i występują pod postacią pomników przyrody.
Morfologia drzewa
Roślina ta zrzuca liście jesienią, aby mogły ponownie pojawić się wiosną. Dorasta nawet do 38 metrów wysokości, odnotowano pojedyncze przypadki osiągające 50 metrów.
Korona drzewa jest szeroka, rozgałęziona i majestatyczna. Okazy rosnące swobodnie posiadają niski pień mierzący przeważnie 2-3 metry średnicy. Konary są nisko osadzone i grube, natomiast kora je pokrywająca zwykle ma barwę bladoszarą lub ciemnobrązową. Na samym początku jest gładka, a następnie pokrywa się podłużnymi bruzdami. Jej warstwa osiąga głębokość kilku centymetrów, dochodząc do 15 cm w starszych okazach.
Bardzo typowe są liście dębu szypułkowego. Ich blaszka jest skórzasta, asymetryczna i nieregularna. Mierzy przeważnie około 5-18 cm długości, przy czym szerokość dochodzi do 12 cm. Liść posiada 4-7 par nieregularnych zaokrąglonych elementów na brzegach.
Kwiaty tego dębu są rozdzielnopłciowe. Męskie zebrane w długie i zwisające kotki o bardzie żółtej lub zielonej osiągają do 6 cm długości. Żeńskie są niepozorne i rozwijają się na szczytach pędów tegorocznych.
Najbardziej znanym i rozpoznawanym elementem drzewa są jego owoce, zwane potocznie żołędziami. Orzechy te dorastają do 3,5 cm długości oraz 2 cm szerokości. Są gładkie i początkowo zielone. Wraz z dojrzewaniem przybierają brązową barwę. Na szczycie posiadają ostry wyrostek, który może przypominać czapeczkę. Prawidłowa nazwa wyrostka brzmi kupula. Żołędzie są w nich osadzone do około 1/3 długości. Kupula ma ściśnięte, lekko owłosione łuski. Przeciętna masa 1000 żołędzi wynosi około 6 kg.
Korzeń jest elementem każdej rośliny, który utrzymuje ją w podłożu i dostarcza wszelkich substancji odżywczych. Korzeń dębu szypułkowego przez pierwsze lata ma kształt palowy. Dopiero po upływie 30 do 50 lat przekształca się w ukośny system korzeniowy typowy dla dębu. Sięga nawet 5 metrów w głąb, dzięki czemu nawet w okresach suszy może czerpać wodę z głębokich warstw gleby. Dzięki silnemu korzeniowi drzewo jest również bardzo odporne na silny wiatr.
Uprawa
Dąb szypułkowy ma dość duże wymagania. Stanowisko musi być nasłonecznione, w ostateczności lekko zacienione. Podłoże z kolei powinna cechować duża żyzność i wysoki poziom próchnicy. Drzewo toleruje glebę wilgotną, bogatą w składniki odżywcze, o odczynie obojętnym, a w ostateczności lekko zasadowym. Dobrze sprawdzają się gleby gliniaste.
Drzewo jest raczej odporne na mrozy. Można je zatem zasadzić nawet jesienią, choć preferuje się okres wiosenny. Przez pierwsze lata uprawy należy regularnie podlewać drzewko w czasach upałów i susz. Warto czas od czasu zastosować organiczny nawóz.
Kwitnie od kwietnia do maja, jest wiatropylny. Owocuje zwykle w wieku 40-50 lat.
Wykorzystanie drewna w przemyśle stolarskim
Drewno dębu szypułkowego posiada dobrze zaznaczone słoje. Meble wykonane z tego drewna są niezwykle popularne, ponieważ łączą w sobie trwałość, solidność, elegancki wygląd oraz wytrzymałość. Sprawia to, że drewno wykorzystywane jest nie tylko jako surowiec na meble, ale i do podłóg czy ścian.
Częstym wyborem domowników są stoły dębowe, ponieważ cechuje je odporność na zarysowania oraz łatwość czyszczenia. Widoczne słoje są dodatkowym atutem.
Zastosowanie lecznicze kory dębu
Kora dębu jest surowcem garbnikowym i wykazuje działanie ściągające. Odwar z niej jest wykorzystywany do robienia okładów w stanach zapalnych błon śluzowych czy skóry. Wykorzystuje się je także w przypadku odmrożeń, odparzeń, oparzeń i odleżyn. Odwar może być pomocny podczas leczenia nadmiernej potliwości.
Jest częstym składnikiem preparatów na biegunkę, ponieważ zawarte w korze substancje w jelicie tworzą ochronną warstwę. Osłabia to ruchy perystaltyczne jelit.
Nie należy stosować doustnie w przypadku stanów zapalnych błon śluzowych żołądka oraz łącznie z preparatami zawierającymi sole żelaza, magnez i alkaloidy. Kora nie wykazuje natomiast właściwości alergicznych.
Żołędzie
Nasiona dębu, czyli żołędzie, posiadają w sobie dużą ilość skrobi oraz węglowodanów, a także tłuszcze, białka, witaminy B1, B2, B5, B6, B9, mangan, miedź, magnez, fosfor i potas. Zawierają także około 7% garbników, a w tym taniny.
Żołędzie są pokarmem zwierząt leśnych, wykorzystuje się je także jako materiał siewny, ponieważ to z nich w przyszłości mogą wykształcić się nowe dęby. Niekiedy mogą być składnikiem paszy dla świń, a także można z nich przyrządzić gorszy odpowiednik słabej kawy. Są surowcem stosowanym w homeopatii.
W dawnych czasach miały zastosowanie przy produkcji wódki i mąki, a także przy produkcji atramentu.
Współcześnie bardzo popularna jest żołędziówka – oryginalna nalewka na bazie orzechów. W tym celu żołędziową kawę zalewa się wrzątkiem, parzy przez 45 minut, a następnie przecedza. Do całości należy dodać cukier, cukier waniliowy i odrobinę sody oczyszczonej. Po wystudzeniu wystarczy już tylko wymieszać ze spirytusem, rozlać do butelek docelowych i odstawić na okres około 6 tygodni. Żołędziówka świetnie sprawdza się w przypadku nieżytów żołądka i jelit.
Znaczenie kulturowe dębu
W krajach słowiańskich, ze względu na dużą majestatyczność drzewa, poświęcano go najwyższemu bogowi. Dąb pełnił ważną rolę w kulcie ówczesnej cywilizacji. Stare drzewa zawsze darzono dużym szacunkiem.
Istnieją legendy, że pod dębem miał sądzić król Kazimierz Wielki, a Władysław Jagiełło odpoczywał w jego cieniu po polowaniu.
W dawnej Polsce istniała wigilijna tradycja, podczas której kolędnicy przynosili uschniętą gałązkę do domów. Magiczne moce drzewa ponoć sprawiały, że suche liście nie odpadały od gałązki i wnosiły do gospodarstwa domowego spokój i zdrowie.
Najbardziej znane okazy
- Dąb Bartek – osiąga wysokość 27 metrów, jego wiek oceniany jest na 654 lata
- Dąb Napoleon – jest najgrubszym polskim dębem, a jego obwód wynosi lekko ponad 10 metrów. Wysokość mierzy 22 metry, a wiek szacuje się na około 500-600 lat
- Dąb Chrobry – jest najstarszym polskim dębem. Wiek ocenia się na 745 lat, przy czym osiąga wysokość aż 28 metrów. Usytuowany jest na terenach rezerwatu przyrody
- Dąb Agnieszki – jest najbardziej znanym dębem w Europie. Jego wysokość osiąga aż 43,6 metra
