Celiaka – przyczyny, diagnostyka i leczenie. Dieta bezglutenowa dla osób z celiaką

Celiaka, nazywana inaczej chorobą trzewną jest nieuleczalną chorobą immunologiczną o podłożu genetycznym. Charakteryzuje się ona nietolerancją glutenu, białka zapasowego zawartego w zbożach. Gluten w schorzeniu prowadzi do zaniku kosmków jelitowych, które zwiększają powierzchnię jelita cienkiego oraz są odpowiedzialne za prawidłowe wchłanianie składników odżywczych. W celiace zaburzone jest prawidłowe wchłanianie składników pokarmu, co prowadzi w konsekwencji do występowania różnorodnych objawów klinicznych.

Podkreśla się, że celiaka nie jest alergią – choć niestety jest z nią bardzo często mylona, szczególnie obecnie, kiedy coraz częściej diagnozuje się to schorzenie.

Choroba może ujawnić się w każdym wieku. Kobiety chorują na nią dwukrotnie częściej niż mężczyźni. Badania dowodzą, że cierpi na nią przynajmniej 1% całej populacji, a ilość chorujących osób w ostatnich latach znacznie wzrosła. Ma to zapewni związek z coraz lepszą wykrywalnością choroby (a także dopasowywaniem różnorodnych objawów sprowadzających się właśnie do nietolerancji glutenu), a także z większym spożyciem produktów wysoko przetworzonych na bazie zbóż.

Przyczyny celiaklii

Celiaka wciąż zaliczana jest do chorób o nieustalonej etiologii. Jej występowanie oraz skutki są tłumaczone przez kilka hipotez. Pierwszą z nich jest teoria toksyczna, która mówi o współistnieniu zaburzeń enzymatycznych, które są odpowiedzialne za prawidłowe trawienie glutenu. Gdy gluten pozostaje niestrawiony wykazuje on działanie toksyczne na komórki jelitowe.

Celiaka może być także efektem autoagresji organizmu – organizm daje odpowiedź immunologiczną przeciwko własnym, prawidłowo działającym komórkom organizmu. Dlatego też u chorych na celiakę wykrywane są specyficzne przeciwciała, które nie istnieją w organizmie osoby zdrowej.

Wiele badań dowodzi, że celiaka jest ponadto chorobą genetyczną. Zostało między innymi wykazane istnienie ścisłego związku pomiędzy występowaniem nietolerancji glutenu przez organizm, a antygenami zgodności tkankowej (takimi jak między innymi HLA-DR3 i/lub DR7, DC3, HLA-B8).

Wciąż jednak lekarze i badacze prowadzą szereg badań, które mają na celu ukazanie dokładnej przyczyny schorzenia oraz tym samym ewentualne jej leczenie (oprócz diety bezglutenowej, która obecnie jest jedynym sposobem leczenia celiaki) oraz zapobieganie jej.

Diagnostyka celiaklii

Na podstawie samych objawów nie można stwierdzić wystąpienia celiaki. Niezbędne jest wykonanie badań serologicznych na obecność w surowicy krwi:

• przeciwciał przeciwretikulinowych (ARA) w klasie IgA i IgG;
• przeciwciał przeciwgliadynowych (AGA) w klasie IgA i IgG;
• przeciwciał przeciwko endomysium (EMA) w klasie IgA i IgG – przeciwciała te uważane są za bardzo czuły marker choroby;
• wykrytych niedawno przeciwciał w klasie IgA przeciwko transglutaminazie tkankowej.

Ważną rolę w powiązaniu objawów z celiaką odgrywa dokładny wywiad z pacjentem, który pozwala na potwierdzenie objawów związanych z układem pokarmowym. Objawy zgłaszane przez pacjenta, które powinny być w szczególności wzięte pod uwagę przez lekarza to między innymi:

• biegunki,
• niedokrwistość,
• wymioty,
• nudności,
• późna pierwsza miesiączka bądź przedwczesna menopauza,
• choroby z grupy autoagresywnych występujące w rodzinie.

U osób z podejrzeniem celiaki bardzo często wykonuje się również badanie endoskopowe oraz pobranie wycinka ściany jelita. Ponadto wykonuje się również próby wątrobowe, morfologię krwi, analizę moczu i CRP.

Bardzo częstym obecnie zabiegiem profilaktycznym mającym na celu wczesną diagnozę wystąpienia celiaki są badania genetyczne. Wskazaniem do wykonania takich badań jest występowanie celiaki w rodzinie.

Leczenie celiaklii

Jedyną metodą leczenia celiakii jest stosowanie przez całe życie ścisłej diety bezglutenowej. Polega ona na wyeliminowanie z diety produktów, które zawierają w swoim składzie pszenicę, żyto oraz jęczmień oraz zastąpienie standardowo używanych produktów na produkty bezglutenowe. Owies jest dozwolony w większości przypadków, ponieważ nie zawiera szkodliwych substancji.

Dieta bezglutenowa jest uboga w błonnik, dlatego też lekarz powinien zalecić dietę uzupełniającą błonnik (ziemniaki, owoce, ryż, kukurydzę) bądź dodatkową suplementację błonnika. Pozwala to usprawnić pracę układu pokarmowego i uniknąć charakterystycznych dla diety bezglutenowej zaparć. Ponadto dieta bezglutenowa u osób z celiaką powinna być także uzupełniana pod kątem niezbędnych witamin oraz minerałów – między innymi witaminy D, witaminy K czy żelaza.

W celu oceny czy dieta bezglutenowa jest dokładnie przestrzegana, lekarz może zalecić oznaczenie tTG po okresie 6 miesięcy od wyeliminowania produktów z glutenem z diety. Jeśli przeciwciała są nadal obecne należy dokładnie przeanalizować spożywane produkty i jeszcze mocniej przyłożyć się do przestrzegania diety. W niektórych przypadkach lekarz może zalecić konsultacje z dietetykiem, celem ustalania posiłku i planu dnia, tak aby ułatwić życie i funkcjonowanie pacjentowi.

Produkty bezglutenowe
Kliknij i sprawdź ceny!

Dieta bezglutenowa

Istnieje szereg produktów spożywczych, które są niedozwolone w diecie bezglutenowej. Zalicza się do nich przede wszystkim produkty i samą mąkę pszenną oraz żytnią, białe makarony, pieczywo zwykłe i pieczywo chrupkie, kaszę mannę, kaszę jęczmienną, otręby pszenne, ciasta i herbatniki, kawę zbożową. Wśród produktów, które na pozór nie zawierają glutenu, a w rzeczywistości niestety posiadają jego domieszkę, która może powodować dolegliwości i nie są one dozwolone u osób na diecie bezglutenowej należy zaliczyć między innymi niektóre czekolady i słodycze, konserwy, wędliny takie jak kaszanka, pasztetowa i niektóre wędliny kanapkowe oraz produkty owsiane, które zawierają domieszkę innych zbóż.

Przestrzeganie diety bezglutenowej nie należy do najprostszych. Wymaga to bardzo dokładnego czytania etykiet produktów oraz nieustannego pilnowania się – chociażby w przypadku wizyt u znajomych czy jadania w restauracjach. Na rynku można jednak znaleźć coraz więcej produktów bezglutenowych, które są odpowiednikiem zwykłych produktów oraz znaleźć knajpy czy restauracje posiadające menu dla osób na diecie bezglutenowej.