Babka lancetowata – właściwości lecznicze, zastosowanie, składniki

Lecznicze właściwości babki lancetowatej (Plantago lanceolata) znane są w ludowej medycynie od wieków, podobnie zresztą rzecz ma się z jej kuzynką: babką zwyczajną (Plantago major). Babki używali już starożytni Chińczycy, Grecy i Rzymianie. Korzystali z niej lekarze perscy i arabscy. Oba wymienione gatunki są roślinami synantropijnymi i chwastami, znanymi każdemu kto kiedykolwiek zajmował się pielęgnacją ogródka. Nawet w będąc w mieście, każdy zapewne często depcze je, gdyż mogą wyrosnąć również między płytami chodnikowymi. Zapewne wielu czytających w dzieciństwie spotkało się z poradą, aby na miejsce skaleczenia przykładać liście babki, aby rana szybciej się zagoiła.

Babka lancetowata – charakterystyka ogólna

Babka lancetowata jest wieloletnią rośliną zielną, której łodygi kwiatonośne mogą dorastać do 50 centymetrów wysokości. Wokół wspomnianej łodygi, przy samej ziemi formuje się rozetka liści, o długości do 10 centymetrów, których lancetowaty kształt dał początek nazwie tego gatunku. Liście są całobrzegie lub skąpo ząbkowane, z 3-7 wyraźnymi, równoległymi nerwami. Kwiaty są bardzo drobne, obupłciowe, zebrane na szczytach szypułek kwiatostanowych w gęste, kuliste lub podłużne kłosy. Płatki korony mają zazwyczaj kolor brunatny lub jasnobrunatny. W okresie kwitnienia wokół kłosa tworzy się charakterystyczny biały pierścień ze stosunkowo długich pręcików. Kwitnie od maja do września, jest rośliną wiatropylną. Owocem jest niewielka torebka, z której, po dojrzeniu wypadają maleńkie czerwonobrunatne nasiona.

Występowanie

Jest gatunkiem bardzo pospolitym. Występuje w obszarze klimatu umiarkowanego całej półkuli północnej. Spotkać ją można w całej Polsce, zarówno na niżu jak i w górach, aż do piętra subalpejskiego (kosodrzewiny). Rośnie na łąkach, pastwiskach, trawnikach, rozmaitych nieużytkach (np. wysypiskach), przydrożach i miedzach. Toleruje praktycznie każdy rodzaj gleby.

Walory użytkowe babki lancetowatej

W starożytności medycy zalecali stosowanie nasion babki. W Chinach wierzono, że ich składniki pomagają leczyć bezpłodność oraz działają moczopędnie i wykrztuśnie. W Grecji i Rzymie uważano, że leczą czerwonkę. Obecnie, zastosowanie w zielarstwie mają liście babki lancetowatej (podobnie jak i liście babki zwyczajnej). Mogą być one traktowane jako surowiec spożywczy: ze świeżych przygotowywać można sałatki (z majonezem i jajkiem, lub z twarogiem), zupy ziołowe, a z suszonych zaparzać herbatki. Przede wszystkim jednak, liściom babki przypisuje się działanie lecznicze w wielu dolegliwościach.

Liście babki lancetowatej jako surowiec zielarski

Liście babki lancetowatej należy zbierać w okresie kwitnienia rośliny (najlepiej w lecie – lipiec, sierpień). Wymagają one umiejętnego suszenia, gdyż suszone w niewłaściwy sposób ciemnieją (tworzą się polimeryzaty aukubiny) i tracą właściwości lecznicze. Należy je więc suszyć po rozłożeniu pojedynczej warstwy w zacienionym i przewiewnym miejscu, lub w suszarniach, w temperaturze do 40-50°C. Jak wspomniano powyżej, do wielu zastosowań nadają się świeże, niesuszone liście babki.

Lecznicze działanie preparatów z babki lancetowatej

Do najważniejszych terapeutycznych aktywności składników babki w organizmie człowieka należą działania:

• Wykrztuśne i rozszerzające oskrzela
• Przeciwzapalne w obszarze przewodu pokarmowego (zmniejsza przekrwienie błon śluzowych i przepuszczalność śródbłonka naczyń)
• Odkażające (niszczy mikroorganizmy)
• Ściągające
• Spazmolityczne
• Immunostymulujące
• Przeciwwirusowe
• Przeciwalergiczne (przeciwhistaminowe)
• Moczopędne
• Hepatoprotekcyjne (osłonowe w stosunku do wątroby) – u pacjentów, którzy ulegli zatruciu toksynami uszkadzającymi ten narząd (np. muchomor sromotnikowy)
• Przyspieszają gojenie się ran

Babka znalazła zastosowanie w terapii takich dolegliwości jak: przewlekły (ewentualnie podostry) nieżyt przewodu pokarmowego i górnych dróg oddechowych (szczególnie w przypadkach zalegającej wydzieliny), przeziębienia, kaszel, biegunki, bakteryjne zatrucia, wrzody żołądka (wspomagająco), astma, rozedma płuc, rozmaite dolegliwości skórne (zranienia, infekcje, oparzenia, czyraki, użądlenia), zapalenie spojówek. Wierzono kiedyś, że pomaga w przypadku ukąszenia przez skorpiona lub jadowitego węża (u nas – żmii). W badaniach na zwierzętach wykazano, że babka lancetowata ma działanie przeciwmiażdżycowe: obniżała poziom cholesterolu i lipidów w osoczu królików.

Składniki aktywne liści babki

W liściach babki lancetowatej zidentyfikowano wiele substancji czynnych, które odpowiadają za jej dobroczynne działanie. Są to następujące grupy związków:

• Glikozydy irydoidowe – przede wszystkim aukubina, asperulozyd, globularyna oraz katalpol
• Fenyloetanoidy – akteozyd, izoakteozyd, lawandulofoliozyd, plantamajozyd
• Flawonoidy – apigenina, luteolina, bajkaleina, skutelareina
• Kwasy organiczne – fumarowy, ursolowy, salicylowy, askorbinowy, cynamonowy, wanilinowy
• Związki mineralne – krzem, cynk, potas, żelazo
• Substancje śluzowe (wielocukry) – ramnogalakturonian, arabinogalaktan
• Fitosterole – sitosterol, kampesterolu
• Garbniki – łagodzące podrażnienia po ukąszeniach owadów

Uważa się, że aukubina to związek odpawiadający za ochronę wątroby i działający przeczyszczająco, natomiast akteozyd działa przeciwzapalnie, spazmolitycznie i przeciwwirusowo.

Babka lancetowata
Kliknij i sprawdź ceny!

Rodzaje przetworów z babki

Liście babki lancetowatej mogą być stosowane zarówno na świeżo, jak i po wysuszeniu. Stosuje się następujące rodzaje produktów:

• Sok ze świeżych liści – działa bakteriobójczo, dzięki obecności aukubigeniny, przyspiesza gojenie się ran
• Odwar z liści – jedna łyżka suszu powinna być zalana szklanką wody i być powoli gotowana, przez 5 minut. Może służyć do picia, robienia okładów, płukania i przemywania (również oczu, w tym wypadku po rozcieńczeniu wodą). Wykazuje większość wymienionych powyżej, typowych dla babki, oddziaływań na organizm człowieka.
• Napar z liści – W tym przypadku liście powinny być zalane wrzątkiem i zaparzane przez ok. 15 minut. Można przyrządzać go z liści świeżych bądź suszonych. Jego działanie lecznicze jest podobne do działania odwaru.
• Syrop – przygotowywany ze świeżych liści, stosowany jest jako lek wykrztuśny i przeciwkaszlowy, szczególnie u dzieci i młodzieży
• Okłady z liści – liście po umyciu należy zmiażdżyć i stosować zewnętrznie, okładając nimi rany lub inne zmiany na skórze, można też przygotowywać okłady do stosowania na oczy
• macerat – przygotowywany ze świeżych liści
• wyroby alkoholowe: intrakt, wino, nalewka
• tabletki

W przypadku wielu dolegliwości korzystne jest stosowanie mieszanek liści babki z innymi ziołami.