Aspiryna – opis, działanie, wskazania, przeciwwskazania, skutki uboczne

Czym jest aspiryna?

Aspiryna jest potoczną nazwą kwasu acetylosalicylowego. To organiczny związek chemiczny, będący pochodną kwasu salicylowego. Zalicza się ją do grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Organizacja WHO uznała środek za jeden z najlepszych w przypadku leczenia lekkiego lub umiarkowanego bólu towarzyszącego nowotworom.

Substancja ta wykorzystywana jest jako środek przeciwbólowy, przeciwzapalny, a także przeciwgorączkowy. Przy długotrwałym stosowaniu może działać nawet przeciwzakrzepowo.

Otrzymywanie aspiryny jest stosunkowo proste. Powstaje ona w wyniku reakcji kwasu salicylowego z octowym bezwodnikiem co zachodzi w obecności katalizatora, którym z kolei może być kwas fosforowy lub siarkowy.

Działanie przeciwbólowe uzyskuje się poprzez hamowanie powstawania prostacyklin. Reakcja zapalna likwidowana jest dzięki katalizowaniu reakcji syntez prostaglandyn. Inną ważną (wspomnianą wcześniej) funkcją aspiryny jest działanie przeciwzakrzepowe. Działanie to uzyskuje się poprzez cyklooksygenazy w płytkach krwi.

Aspiryna (wszelkie leki z substancją czynną będącą kwasem salicylowym) dostępne są w Polsce bez recepty. Jej cena jest niewielka – osiąga kilka złotych; lek należy do najtańszych na rynku.

Historia substancji sięga starożytności, kiedy to Hipokrates zauważył jej lecznicze właściwości przygotowując ekstrakt z kory wierzby. Za przełom w medycynie uznaje się jednak rok 1899, kiedy z kory wierzby wyodrębniono kwas w czystej postaci.

Wskazania

Wbrew pozorom nie tylko przeziębienie czy grypa stanowią wskazania do stosowania aspiryny.

Małe dawki leku są wykorzystywane w profilaktyce zawału mięśnia sercowego oraz udarów mózgu. Diabetycy stosując odpowiednio dobraną dawkę pod stałym nadzorem lekarza mogą uniknąć powikłań cukrzycy, m.in. uszkodzenia małych naczyń włosowatych w oku, co w przeciwnym razie może prowadzić nawet do ślepoty. Badania wykazały, że roczne przyjmowanie aspiryny pod nadzorem lekarza zmniejsza ryzyko utraty wzroku nawet o połowę.

W III trymestrze ciąży aspiryna jest niekiedy podawana jako środek zapobiegający wystąpieniu stanu przedrzucawkowego, co zagraża życiu zarówno matki jak i dziecka. Należy jednak pamiętać, że lek jest niezwykle niebezpieczny w pierwszych dwóch trymestrach ciąży.

Inne wskazania:

• zatory i zakrzepy w wyniku zabiegów chirurgicznych
• nowotwory, zwłaszcza jelita grubego
• pryszcze oraz łagodny trądzik (jako maseczka)

Przeciwwskazania

Każdy lek posiada przeciwwskazania do stosowania. Podstawowym jest nadwrażliwość na kwas acetylosalicylowy. Dodatkowo substancja nie powinna być przyjmowana przez kobiety w ciąży. Liczne badania wykazały zwiększone ryzyko wystąpienia u dziecka wad rozszczepienia podniebienia, wad serca oraz zmniejszenia masy urodzeniowej ciała. Aspiryna może dodatkowo zwiększać ryzyko okołoporodowych powikłań.

Przeciwwskazane jest podawanie leku dzieciom oraz młodzieży, ponieważ podejrzewa się związek zażywania środka z groźnym zespołem Reye’a.

Ze względu na obecność acetylosalicylanów ze stosowania aspiryny powinny zrezygnować osoby cierpiące na hemofilię lub chorobę von Willebranda, ponieważ obniża ona krzepliwość krwi.

Lek może wywołać atak duszności, zatem kolejnym przeciwwskazaniem jest astma. U osób chorych na cukrzycę może powodować znaczny spadek poziomu glukozy, a w efekcie zasłabnięcie.

Osoby oczekujące na zabieg operacyjny powinny odstawić aspirynę na około 7-10 dni przed planowanym terminem zabiegu, aby zdolność płytek krwi do prawidłowej agregacji wróciła do normy.

Do pozostałych przeciwwskazań zaliczamy:

• zaburzenia czynności nerek
• zaburzenia czynności wątroby
• czynna choroba wrzodowa dwunastnicy lub żołądka
• równoległe stosowanie metotreksatu
• okres karmienia piersią u kobiet
• wiek poniżej 12 roku życia
• spożywanie alkoholu

Dawkowanie

Zalecana dawka jest najmniejszą, która przynosi rezultaty. Nie należy przekraczać 4 gram na dobę. Odpowiednią dawkę określa lekarz, jednak ogólnie przyjętą normą jest 0,5-1 g podawane co 4-6 godzin, przy czym suma powinna wynosić 2,5 g. Podsumowując wizualnie – maksymalna dawka dzienna wynosi 1-2 tabletki co 4-6 godzin u osób dorosłych oraz 3 tabletki w ciągu doby u młodzieży powyżej 13 roku życia.

Zwiększona dawka nawet do 7-8 g na dobę zalecana jest w przypadku np. gorączki reumatycznej.

Bez konsultacji z lekarzem aspiryna może być przyjmowana jedynie przez 3 dni. Każdy kolejny dzień należy bezzwłocznie omówić ze specjalistą.

Skutki uboczne

Stosowanie każdego leku wiąże się z ryzykiem wystąpienia objawów niepożądanych. W przypadku aspiryny należą do nich:

• wszelkie objawy niestrawności, takie jak: zgaga, wymioty, nudności, bóle brzucha
• stany zapalne w obrębie jelit i żołądka
• perforacje i choroba wrzodowa żołądka czy dwunastnicy
• zawroty głowy
• szumy w uszach
• przejściowe zaburzenia funkcjonowania wątroby
• zaburzenia naczyniowe, takie jak śródmiąższowe zapalenie jelit czy udar krwotoczny
• krwawienia i krwotoki z nosa, dziąseł, układu moczowopłciowego
• małopłytkowość

Długotrwałe stosowanie preparatu może skutkować wystąpieniem silnego bólu głowy nasilającego się przy zażywaniu kolejnych dawek, a nawet ryzykiem ciężkiego zaburzenia czynności nerek (w tym niewydolności nerek). Jeśli wystąpią smoliste, czarne stolce lub wymioty, należy natychmiast zgłosić się do lekarza.

Objawy ciężkiej nadwrażliwości na lek obejmują: obrzęk powiek, języka i twarzy, trudności z oddychaniem, nagły spadek ciśnienia tętniczego, przyspieszenie czynności serca, zwężenie dróg oddechowych, napady duszności.

Interakcje z innymi lekami

Kwas acetylosalicylowy zwiększa działanie leków trombolitycznych oraz hamujących agregację płytek krwi, przez co istnieje ryzyko wydłużenia się czasu krwawienia.

Jednoczesne stosowanie kortykosteroidów, innych leków grupy NLPZ czy spożywanie alkoholu może doprowadzić do wystąpienia krwawień z przewodu pokarmowego oraz choroby wrzodowej.

Dodatkowo aspiryna nasila działanie leków przeciwcukrzycowych i toksyczne działanie kwasu walproinowego. Aspiryna osłabia działanie leków stosowanych przy leczeniu dny moczanowej oraz leków na nadciśnienie.

Leki dostępne na rynku

Kwas acetylosalicylowy jest dodawany do wielu leków. Potocznie nazwą „aspiryna” określa się wszystkie leki zawierające kwas acetylosalicylowy jako substancję czynną.

W postaci czystej występuje na polskim rynku pod nazwą Polopiryna S. Leki z kwasem acetylosalicylowym występują na rynku w wielu postaciach. Mogą to być tabletki zwykłe, musujące lub dojelitowe, przy czym za najzdrowsze i najbardziej efektywne uznaje się te dojelitowe. Posiadają one specjalną otoczkę, która jest odporna na kwasy żołądkowe. Dzięki temu lek uwalniany jest dopiero w jelicie cienkim, dzięki czemu chroni dodatkowo błonę śluzową żołądka.