Anemia – przyczyny, objawy, leczenie

 Anemia jako zaburzenie czynności układu czerwonokrwinkowego

Anemia, zwana inaczej niedokrwistością, to zbiorcze określenie grupy schorzeń mających różne przyczyny, a których wspólnym mianownikiem jest zbyt małe stężenie hemoglobiny we krwi. Ponieważ hemoglobina upakowana jest w krwinkach czerwonych (erytrocytach), niedokrwistości towarzyszą zmiany szeregu innych (poza stężeniem hemoglobiny) parametrów związanych z tymi krwinkami: liczby erytrocytów, hematokrytu, MCV (średnia objętość krwinki czerwonej), czy MCH (średnia zawartość hemoglobiny w erytrocycie).

Jak wynika z wymienionych parametrów, anemia może być łatwo zdiagnozowana przy pomocy zestawu badań laboratoryjnych, ujmowanych jako morfologia krwi obwodowej. Hemoglobina jest białkiem, którego cechą charakterystyczną jest czerwony kolor, a które transportuje tlen z płuc do wszystkich tkanek i komórek ludzkiego ciała. Jej składnikiem, niezbędnym do wiązania cząsteczek tlenu, jest żelazo. Poniżej scharakteryzowano najważniejsze rodzaje niedokrwistości.

Niedokrwistość spowodowana niedoborem żelaza – najczęstszy rodzaj anemii

Gdy wyniki badań krwi wskazują na zbyt małe stężenie hemoglobiny, często możemy spotkać się z radą, aby spożywać więcej żelaza. Porady takie mają swoje uzasadnienie w tym, że deficyt żelaza jest najbardziej powszechną przyczyną niedokrwistości. Ten typ anemii nosi nazwę sideropenicznej i manifestuje się obniżeniem następujących parametrów:

• stężenie hemoglobiny we krwi
• stężenie żelaza w osoczu
• hematokryt
• liczba retikulocytów (młodocianych erytrocytów, RDW)
• wskaźniki MCV, MCH, MCHC
• stężenie ferrytyny

Deficyt wspomnianego pierwiastka spowodowany może być: zbyt małą zawartością w diecie, słabym jego wchłanianiem z jelita, zwiększonym wydalaniem lub znacznym wzrostem zapotrzebowania. Ostatnia z wymienionych sytuacji występuje u kobiet w ciąży, podczas znacznych krwawień miesięcznych, a także podczas intensywnego wzrostu u dzieci (szczególnie niemowląt). Na niedobory żelaza narażone są osoby stosujące dietę wegetariańską. Wynika to nie tyle z małej zawartości opisywanego mikroelementu w pokarmach roślinnych, ale przede wszystkim z tego, że zawierają one żelazo trudno przyswajalne (niehemowe).

Ponadto tkanki roślin mogą zawierać duże ilości składników zmniejszających wchłanianie żelaza (jak też i innych mikroelementów) w jelicie. Przykładem takiego składnika jest kwas fitynowy, a ponadto polifenole (obecne również w herbacie i kawie), szczawiany, błonnik. W rezultacie przyswajanie żelaza np. z ryżu wynosi tylko 1%, podczas gdy z mięsa absorbuje się ponad 20% zawartego w nim opisywanego pierwiastka. Do niedoboru żelaza prowadzić mogą również rozmaite schorzenia przewodu pokarmowego (obniżenie kwasowości soku żołądkowego, wrzody żołądka i dwunastnicy, choroby zapalne, celiakia), wrodzone zaburzenia gospodarki żelazem, oraz choroby, którym towarzyszy nadmierna utrata krwi.

Objawy i leczenie niedokrwistości sideropenicznej

Dające się zaobserwować objawy kliniczne anemii sideropenicznej są spowodowane zarówno niedotlenieniem tkanek, jak i brakiem żelaza w komórkach, w których pełni ono wiele różnych funkcji (np. uczestniczy w procesach pozyskiwania energii z cukrów i tłuszczy). Najgroźniejsze powikłania, spowodowane deficytem opisywanego metalu, mogą wystąpić u kobiet w ciąży: mogą one obejmować pojawienie się wad rozwojowych u płodu, poronienia, czy przedwczesne porody. Do innych przejawów anemii z braku żelaza można zaliczyć: bladość skóry, uczucie znużenia, ogólne osłabienie, skłonność do omdleń, łamliwość paznokci, zajady w kącikach ust, osłabioną odporność, a nawet obniżoną sprawność intelektualną. Aby zapewnić sobie dostateczną podaż żelaza, warto zadbać o właściwe skomponowanie diety.

Powinny się w niej znaleźć zarówno produkty z dużą zawartością łatwo przyswajalnego żelaza (wątroba, mięso – szczególnie czerwone, jaja), jak i elementy ułatwiające jego przyswajanie. Do tych ostatnich należą rozmaite kwasy (w tym askorbinowy – witamina C, cytrynowy, winowy), a także fruktoza i sorbitol, zawarte w wielu owocach. Z pokarmów roślinnych zasobne w omawiany mikroelement są: otręby i zarodki pszenne, pieczywo pełnoziarniste, szpinak, pietruszka, boćwina, kasze (gryczana, jaglana, jęczmienna), orzechy (włoskie, laskowe), rośliny strączkowe (fasola, groch, soja, ciecierzyca), kakao. Żelazo jest także składnikiem wielu suplementów diety, dostępnych w aptekach.

Niedokrwistość megaloblastyczna jako skutek niedoboru witamin

Żelazo nie jest jedynym składnikiem pożywienia, którego niedobór może wywołać anemię. Również deficyt takich witamin jak kwas foliowy lub witamina B₁₂ może powodować problemy z układem czerwonokrwinkowym. W przypadku tego typu anemii pojawiają się charakterystyczne zmiany zarówno w morfologii krwi, jak i w szpiku kostnym. W tym ostatnim rozwijają się specyficzne komórki – megaloblasty.

Obecność tych komórek jest przejawem zaburzonego procesu dojrzewania krwinek czerwonych. Brak wspomnianych powyżej witamin powoduje, że spowolnieniu ulega synteza materiału genetycznego (DNA), a przez to jądra komórkowe dojrzewają wolniej niż cytoplazma, która ulega pewnemu przerostowi. We krwi pojawiają się makrocyty – zbyt duże krwinki czerwone, wskutek czego zwiększa się wskaźnik MCV i rozwija się anizocytoza, czyli znaczne zróżnicowanie wielkości erytrocytów. Równocześnie zmniejsza się liczba tzw. retikulocytów, czyli niedojrzałych, ale prawidłowych erytrocytów. Ten typ anemii najczęściej jest skutkiem chorób zaburzających wchłanianie wskazanych witamin, zażywania leków zaburzających przemiany kwasu foliowego, a czasami niewłaściwego odżywiania czy alkoholizmu.

Niedokrwistość aplastyczna

Anemia aplastyczna jest względnie rzadkim rodzajem niedokrwistości, który powstaje na skutek zaburzeń w funkcjonowaniu szpiku kostnego. Erytrocyty, a także wszystkie pozostałe rodzaje krwinek, powstają w czerwonym szpiku kostnym, ze zlokalizowanych tam komórek macierzystych. Krwiotwórcze komórki macierzyste są bardzo wrażliwe i na skutek działania rozmaitych szkodliwych czynników mogą ulec uszkodzeniu.

Do takich czynników zalicza się: promieniowanie jonizujące, wiele leków i środków owado- i chwastobójczych, rozmaite związki organiczne (np. benzen), niektóre wirusy. Czasami choroba ta ma charakter wrodzony. Morfologia krwi obwodowej odznacza się zmniejszoną liczbą wszystkich typów krwinek. Leczenie przyczynowe obejmuje przeszczep krwiotwórczych komórek macierzystych.

Niedokrwistość hemolityczna

O anemii hemolitycznej mówimy gdy dochodzi do przyspieszonego rozpadu erytrocytów. U zdrowego człowieka krwinka czerwona żyje przez ok. trzy miesiące. Do skrócenia tego okresu może dochodzić na skutek wielu rozmaitych czynników: defektów genetycznych (niedokrwistość sierpowatokrwinkowa, talasemie), chorób autoimmunologicznych, zakażeń niektórymi patogenami, zażywania pewnych leków, zatruć (metalami ciężkimi, jadami zwierząt) i wielu innych.

W badaniach laboratoryjnych stwierdza się wzrost liczby retikulocytów, oraz stężenia bilirubiny i żelaza w osoczu. Leczenie uzależnione jest od przyczyn i obrazu klinicznego.