Skrót ADHD pochodzi od angielskiego attention deficit hyperactivity disorder. W Polsce definiowane jest jako zespół zaburzeń, a dokładniej zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, nazywanym inaczej zespołem hiperkinetycznym. Rozwija się u dzieci do siódmego roku życia. Z czasem objawy ustępują, mogąc nawet całkowicie ustąpić w okresie dojrzewania. Mimo to czasami zdarzają się przypadki ADHD u dorosłych. Zaburzenie neurorozwojowe objawia się problemami z koncentracją, nadmierną pobudliwością i brakiem umiejętności kontrolowania własnych reakcji.
ADHD najczęściej ujawnia się u dzieci do piątego roku życia, chociaż jak już wspomniano, za granicę uważa się siódmy rok życia. Jako sygnał, że nasza pociecha może wymagać pomocy należy potraktować fakt, że szybko się wszystkim nudzi, łatwo się poddaje, zaczyna wiele czynności i żadnej nie kończy. Nie ma reguły, dotyczącej występowania ADHD częściej u chłopców lub dziewczynek. Należy jednak pamiętać, że w zależności od płci, mogą dominować inne objawy. U chłopców głównym problemem jest nadpobudliwość. U dziewczynek natomiast problemy z koncentracją i skupieniem uwagi.
Jakie są przyczyny rozwijania się zespołu hiperkinetycznego u dzieci?
Na możliwość wystąpienia u dziecka zaburzeń psychoruchowych, ma wpływ wiele czynników. Należą do nich:
- uwarunkowanie genetyczne, u dzieci, z genem kodującym receptory D4 i D5 ryzyko jest większe
- zmniejszona aktywność dopaminy w korze mózgowej
- osłabione procesy hamowania neuronalnego
- zaburzenie równowagi między układem dopaminergicznym i noradrenergicznym
- urazy i infekcje mózgu
- uszkodzenie centralnego układu nerwowego
- niska waga urodzeniowa
- zatrucie metalami ciężkimi
- zażywanie przez matkę w okresie ciąży substancji psychoaktywnych lub palenie papierosów
Objawy
Warto pamiętać, że rozwijając się, dziecko przechodzi przez różne etapy i wystąpienie u niego któregoś z poniższych objawów, nie musi oznaczać od razu zaburzenia. Powodem do niepokoju może być utrzymywanie się niepożądanych cech przez minimum pół roku. Do najczęściej występujących i najbardziej charakterystycznych objawów ADHD należą:
- impulsywność
- zaburzenia koncentracji
- nadpobudliwość psychoruchowa
- problemy z dłuższym skupieniem uwagi na jednej rzeczy lub czynności
- bezcelowe bieganie i skakanie
- zaburzenia snu
- agresywność
- stany lękowe
- zaburzenia związane z mową i komunikacją interpersonalną
- bardzo duża wrażliwość na wszelkiego rodzaju bodźce z zewnątrz
- szybkie rozpraszanie się
- gadatliwość
- chwiejność emocjonalna, połączona z przesadzonymi reakcjami na poszczególne sytuacje
Ze względu na dominacje niektórych z wyżej wymienionych objawów, zaburzenie hiperkinetyczne zostało podzielone na trzy podtypy:
- z przewagą zaburzeń koncentracji (częściej występuje u dziewczynek)
- z przewagą nadpobudliwości i impulsywności
- podtyp mieszany (najczęściej spotykana forma zaburzenia w przypadku chłopców)
Ponadto, jeśli podejrzewamy, ze nasze dziecko może cierpieć z powodu ADHD, warto zwrócić uwagę, czy możemy zaobserwować u niego poniższe zachowania:
- częste gubienie lub zapominanie rzeczy
- brak zdolności zapamiętywania szczegółów
- przypadkowe lub nieumyślne psucie zabawek i niszczenie przedmiotów
- brak umiejętności realnej koncentracji na jednej rzeczy
- cały czas musi być w ruchu, wierci się na krześle, macha kończynami, podskakuje
- nie chce chodzić spać, ma problemy z zasypianiem
- szybko się denerwuje i ulega negatywnym emocjom
- przeszkadza innym w wypowiedziach, kiedy trwają one dłużej
- dokucza innym dzieciom
Naucz się żyć z ADHD
Kliknij i sprawdź ceny!
Warto dodać, że chociaż w większości przypadków objawy ustępują w okresie adolescencji, to zdarzają się dorośli, którzy cierpią na zespół hiperkinetyczny. Takie jednostki prowadzą nieuporządkowane życie, w którym wszystko odbywa się chaotycznie. Ponadto, u takich osób występuje podwyższone ryzyko uzależnienia od alkoholu i substancji farmakologicznych. Dodatkowo, w przypadku dorosłych, ADHD bardzo często występuje razem z innymi zaburzeniami i schorzeniami, takimi jak: afektywna choroba dwubiegunowa ( maniakalno-depresyjna), niezdolność do nauki, przewlekłe stany lękowe i depresja.
Diagnostyka i leczenie
Rozpoznanie ADHD (pomimo bycia jednym z najczęściej występujących u dzieci), nie jest proste, ze względu na to, że objawy, które mogą świadczyć o zaburzeniu, są jednocześnie charakterystyczne dla danej fazy rozwoju dziecka. O stwierdzeniu zaburzenia, decyduje tak naprawdę nasilenie się objawów oraz długość ich występowania. Przy stawianiu diagnozy ważne jest, by patrzeć na dziecko na tle jego rówieśników, ponieważ małe dzieci są z natury bardziej ruchliwe, niż na przykład dziewięciolatki. Jeżeli nasze dziecko jest „bardziej” (nadpobudliwe, impulsywne, rozproszone) to możemy się wówczas zastanawiać nad ewentualnym zaburzeniem. Diagnozę można postawić najwcześniej w wieku pięciu lat. Należy pamiętać, że intensywność objawów jest w dużej mierze uzależniona od środowiska w jakim przebywa nasza pociecha.
Dodatkowo warto wspomnieć, że o zaburzeniu możemy mówić tylko wówczas, gdy dziecko zachowuje się tak samo we wszystkich środowiskach, w jakich przebywa (najczęściej chodzi o brak różnic pomiędzy zachowaniem w domu i w szkole). Aby potwierdzić swoje podejrzenia dotyczące występowania u naszego dziecka zespołu hiperkinetycznego, powinniśmy udać się do poradni psychologiczno-pedagogicznej. Tam zostanie przeprowadzony wywiad na temat dziecko i zostanie mu wykonany szereg badań, które pomogą ustalić przyczynę zaburzeń występujących u dziecka. A tych może być wiele, np. obniżone możliwości intelektualne, złe metody wychowawcze, trudności z przetwarzaniem informacji dostarczanych za pomocą słuchu lub wzroku, dysleksja, zaburzenia widzenia, trudności ze zrozumieniem sytuacji rodzinnych lub społecznych.
Warto pamiętać, że np. agresywność i nadpobudliwość, nie muszą być objawami ADHD. Równie dobrze mogą być sposobem na radzenie sobie z trudną sytuacją. Na przykład rozwodem rodziców, dokuczaniem w szkole lub tym, że rodzice ciągle na dziecko krzyczą i nie umieją się z nim odpowiednio komunikować. Również przeżycia związane z rozmaitymi chorobami mogą powodować nadpobudliwość albo problemy z koncentracją. Dlatego nie należy wysnuwać pochopnych wniosków, opartych na obserwacjach własnych. Aby móc postawić właściwą diagnozę, należy skonsultować się z kilkoma specjalistami m.in psychologiem, psychiatrą, pediatrą, a w niektórych przypadkach neurologiem dziecięcym. Ponadto, należy porozmawiać z nauczycielami i innymi osobami, które spędzają z naszą pociechą dużo czasu, np. rodzicami najlepszego przyjaciela lub dziadkami.
Kiedy już zostanie postawiona diagnoza i mamy pewność, że dziecko ma zespół hiperkinetyczny, możemy przystąpić do leczenia i łagodzenia objawów. Jeżeli chodzi o farmakologię, to w przypadku ADHD, stosuje się głównie lek o nazwie metylofenidat. Jest to produkt zaliczany do grupy leków psychostymulujących. Jego działanie polega na hamowaniu wychwytu zwrotnego dopaminy ze szczeliny synaptycznej, przy jednoczesnym zahamowaniu wydzielania tego hormonu do synaps. Dzięki temu dziecko jest spokojniejsze i nie ma problemów z koncentracją i skupieniem uwagi. Warto jednak pamiętać, że lek wykazuje działanie uzależniające, a także może powodować zaburzenia snu i apetytu, oraz skutkować zahamowaniem wzrostu. Inną substancją stosowaną w leczeniu ADHD jest chlorowodorek atomoksetyny.
W przypadku występowania zespołu hiperkinetycznego, warto położyć szczególny nacisk na psychoterapię, a środkami farmakologicznymi wspomagać się tylko w ostateczności. Należy zadbać o usystematyzowanie dnia codziennego naszej pociechy. Powtarzalny schemat pomoże naszemu dziecku na wyrobienie odpowiednich nawyków, oraz poprawi umiejętność koncentrowania się na czynności, która właśnie jest wykonywana. Ponadto, warto komunikować się z dzieckiem za pomocą krótkich, jasnych poleceń. A także uczyć dziecka skupiania uwagi, poprzez wykonywanie prostych, krótkich zadań. Z każdym małym sukcesem nasza pociecha będzie nabierać wiary we własne możliwości. Inną formą pomocy dla dziecka z ADHD może być terapia rodzinna lub zajęcia psychoedukacyjne dla rodziców.
