BMI – cechy indywidualne, prawidłowe BMI, jak obliczyć, co znaczy

BMI (z ang. Body Mass Index – wskaźnik masy ciała) został opracowany prawie 200 lat temu. Jego twórcą jest belgijski statystyk Adolf Quetelet. Obecnie wskaźnikiem BMI posługują się liczne organizacje oraz ośrodki, które zajmują się zdrowiem i prawidłowym trybem życia.

Wskaźnik BMI to prosty wzór matematyczny, który w sposób dość pośredni opisuje zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie – na podstawie proporcji masy ciała (mierzonej w kilogramach) w stosunku do wzrostu (mierzonego w metrach). Wskaźnik BMI może być stosowany dla osób w każdym wieku – bez względu na płeć. Od momentu wprowadzenia siatek centylowych dla dzieci i młodzieży (z podziałem na płeć) jest również używany w kontekście młodszych osób.

Wzór na obliczanie wskaźnika masy ciała, jakim jest BMI wygląda następująco:

BMI = masa (kg) / wzrost (cm)^2.

Oznaczanie wskaźnika masy ciała ma znaczenie przede wszystkim profilaktyczne – pozwala ocenić zagrożenie między innymi wystąpienia chorób związanych z nieprawidłową wagą. Mowa tutaj przede wszystkim o podwyższonej wartości BMI, która może być związana z większym ryzykiem wystąpienia takich chorób jak cukrzyca, choroby niedokrwienne serca czy miażdżyca.

Historia wskaźnika BMI

Stwórca wskaźnika BMI Adolphe Quatelet przez większość czasu swojej działalności zawodowej prowadził badania na temat przyczyn zgonów w poszczególnych krajach. Jego badania miały także na celu określenie kształtu przeciętnego człowieka oraz jego wagi w porównaniu do wzrostu. Badania w których wzięło udział kilkaset ochotników wykazały, że waga rośnie proporcjonalnie do kwadratu wzrostu człowieka – w ten właśnie sposób i w oparciu o te badania badacz stworzył tak zwany współczynnik Quateleta, obecnie wykorzystywany jako wskaźnik BMI.

Przedziały wskaźnika BMI

Według standardowej tabeli opisującej poszczególne przedziały wskaźniku BMI można wyróżnić cztery grupy wartości wskaźnika. Są to:

• niedowaga – BMI poniżej 18,5;
• waga prawidłowa – BMI w zakresie od 18,5 do 24,9;
• nadwaga – BMI w zakresie od 25 do 29,9;
• otyłość – BMI powyżej 30.

Istnieje jednak bardziej dokładna klasyfikacja wskaźnika BMI, która wyróżnia bardziej dokładne przedziały. Poszerzona klasyfikacja wskaźnika obejmuje:

• BMI do 16 – wygłodzenie;
• BMI od 16 do 17 – wychudzenie;
• BMI od 17 do 18.5 – niedowaga;
• BMI od 18.5 do 25 – wartość prawidłowa;
• BMI od 25 do 30 – nadwaga;
• BMI od 30 do 35 – I stopień otyłości;
• BMI od 35 do 40 – II stopień otyłości (otyłość kliniczna);
• BMI powyżej 40 – III stopień otyłości (otyłość skrajna).

Wskaźnik BMI, a płeć

Wskaźnik BMI jest przeznaczony do interpretacji wagi zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Bardzo ważną jednak kwestią, która skłania się do tego, że wskaźnik BMI powinien być interpretowany w kontekście indywidualnym każdej osoby (szczególnie właśnie z podziałem na płeć) są fizjologiczne uwarunkowania. Z reguły kobiety mają większą tendencję do gromadzenia tkanki tłuszczowej, przy jednocześnie zmniejszonej wadze mięśni. Przekłada się więc na to stwierdzenie, że w przypadku kobiety i mężczyzny o podobnych parametrach (wadze i wzrostu) to u kobiety będzie występować większa ilość tkanki tłuszczowej. Nie oznacza to jednak, że ryzyko chorób metabolicznych i związanych z układem krwionośnym będzie u niej relatywnie większe – liczy się bowiem nie tylko sam fakt występowania tkanki tłuszczowej, ale również jej rozmieszczenie.

Wskaźnik BMI, a masa mięśniowa i masa kości

W wielu przypadkach osoby o rozbudowanej ilości tkanki mięśniowej według wskaźnika BMI są klasyfikowane jako osoby z nadwagą lub nawet osoby otyłe. Jest to związane z tym, że wskaźnik BMI nie uwzględnia stosunku masy mięśni do masy tłuszczu. Zagrożeniem ze strony błędnej interpretacji zagrożeni są przede wszystkim czynni sportowcy, a także kulturyści i osoby „mocno zbudowane”. Jest to związane z tym, że mięśnie są gęstsze i cięższe niż tkanka tłuszczowa – kilogram masy mięśniowej zajmuje nawet 3 razy mniejszą objętość niż kilogram tłuszczu.

Wskaźnik BMI, a wiek

W przypadku osób starszych zmienia się ilość tkanki mięśniowej oraz masa kości (ich gęstość maleje, co często jest związane również z chorobami, np. osteoporozą). Najczęściej również znacznie rośnie ilość tkanki tłuszczowej. Wynika to ze specyfiki procesu starzenia się każdego organizmu. Wskaźnik BMI nie uwzględnia jednak takich aspektów w swoim pomiarze, co może prowadzi do błędnych interpretacji wskaźnika w przypadku osób w podeszłym wieku. Wyniki osób starszych są często interpretowane jako lepsze, aniżeli jest to w rzeczywistości. Może skutkować to błędną diagnostyką (szczególnie jeśli lekarz czy dietetyk opiera się wyłącznie na wskaźniku BMI w swojej diagnozie).

Krytyka wskaźnika masy ciała BMI – błędy w interpretacji

Machinalna i automatyczna interpretacja wskaźnika BMI oraz zbytnie przywiązywanie się do wyniku w tej skali jest przyczyną wielu błędów i nieprawidłowych ocen. Wskaźnik BMI jest tylko matematyczną formułą i powinien być stosowany (tak jak było to pierwotnym założeniem jego twórcy) jako wartość statystyczna i szacunkowa. Sam fakt, że twórcą wskaźnika jest statystyk a nie osoba zajmująca się badaniem otyłości i względów medycznych wypływających z nieprawidłowej wagi jest sporym zarzutem wobec wskaźnika BMI – przedziały wyznaczone przez wskaźnik nie uwzględniają wielu zmiennych, które są ważne dla prawidłowej oceny masy ciała.

Warto pamiętać, że BMI służy do oceny populacji, a nie diagnozy indywidualnych osób. Należy wziąć przy nim przede wszystkim indywidualne uwarunkowania danego człowieka, a także liczne aspekty – jak na przykład sposób funkcjonowania, tryb życia czy dietę. BMI nie uwzględnia masy mięśni i masy kości, które istotnie wpływają na całkowitą masę ciała. Osoby z wysokim wskaźnikiem BMI nie muszą mieć dużej ilości tkanki tłuszczowej – ze względu na tryb życia może to być zarówno wysoka masa kości lub/i masa kostna.

Niewątpliwą wadą wskaźnika BMI są także sztywne ramy przedziałów – są to wskaźniki dość uproszczone. Drobne odchylenia od normy mimo tego, że według przedziałów są już nieprawidłowe – w rzeczywistości mogą nie być znaczące i istotne.

Wszystko to sprawia, że wskaźnik BMI nie powinien być jedynym sposobem, który ma służyć ocenie masy ciała i tym samym zaklasyfikowaniem osoby do danego przedziału wagowego. Niezbędne jest poszerzenie diagnostyki – BMI jest jedynie przesiewowym testem.