Małe dzieci przed ukończeniem pierwszego roku życia rozwijają się w sposób charakterystyczny. Mowa tutaj nie tylko o rozwoju czysto fizycznym, ale przede wszystkim o etapach rozwojowych układu nerwowego. W ciągu pierwszego roku swojego istnienia na świecie dzieci zmieniają się najszybciej, później cykle rozwojowe nadal są obecne, ale nie przebiegają tak intensywnie. Przyjęto, że aparaty nerwowe u dzieci rozwijają się w sposób skokowy. Prościej mówiąc, rozwój nerwowy dziecka charakteryzuje siedem etapów skokowych. W tym czasie mózg dziecka pracuje na najwyższych obrotach, dzięki czemu możliwe jest nabycie nowych zdolności sensorycznych i poznawczych. Skoki rozwojowe trwać mogą kilka dni lub tygodni. Wiele zależy od ich długości. Mózg dziecka w kolejnych etapach przyjmuje coraz więcej sygnałów ze świata zewnętrznego, a malec musi stopniowo przyswajać sobie wszelkie zjawiska. Po przebytym skoku niektórzy rodzice martwią się, że dana umiejętność znajdzie odzwierciedlenie w zachowaniu dziecka tylko na chwilę. Takie jest pierwsze wrażenie, ale jest ono mylne! Nowe umiejętności zostają przy dziecku już na stałe.

Kiedy pojawiają się skoki rozwojowe?

Gdy zauważymy, że nasze dziecko zaczyna być dziwnie niespokojne i łatwo popada w gorszy nastrój, może być to znak, że właśnie zaczął się czas walki z zewnętrznymi bodźcami, poznawanie ich od podstaw. Dziecięce gesty, a także nieporadna mowa świadczyć mogą o tym, że dziecko stara się jak najbardziej stawić czoło wszystkiemu, co dociera do niego ze świata zewnętrznego w postaci impulsów. Wsparcie i czułość najbliższych są wtedy nieocenione. Dziecko instynktownie wyczuwa także, komu może najbardziej zaufać, na swój sposób szuka kontaktu. Skoki rozwojowe zaczynają się wtedy, gdy:

•  dziecko z trudem zasypia
•  sen jest płytki, co chwile następuje pobudka
•  dziecko nie chce jeść
•  dziecko często płacze
•  dziecko odczuwa wzmożoną potrzebę bycia blisko rodziców

Każde z dzieci przechodzi dany skok rozwojowy w swoim tempie, nie ma na to wszystko jednego określonego równania i trzeba o tym pamiętać. Jedno dziecko może silniej rozwijać dane predyspozycje i umiejętności w przeciwieństwie do drugiego, które interesują znowu bodźce częściej pomijane przez to pierwsze dziecko. Charakterystyczną cechą, którą już wiele lat temu zauważyli lekarze, jest to, że skoki rozwojowe u większości wcześniaków następują wcześniej, niż u dzieci urodzonych w wyznaczonym terminie, a nawet po.

Skoki rozwojowe – etap pierwszy

Ma miejsce zazwyczaj 5 tygodni od urodzenia się dziecka. Malec nagle staje się bardziej ożywiony po porannej pobudce. Jest też bardziej świadomy otaczającej go sytuacji. Łatwiej się skupia. Bodźce w postaci ostrego światła oraz wyrazistych dźwięków mogą wzbudzać w dziecku zaniepokojenie. Kształtują się:

•  czułość na dotyk, dźwięk, aromat
•  ruchliwość
•  skupienie
•  umiejętność uśmiechania się
•  umiejętność płakania
•  lepiej rozwinięty proces trawienia pokarmów

Skoki rozwojowe – etap drugi

9 tydzień od narodzin przynosi kolejne zmiany. Dziecko jakby programuje w sobie świadomość działań, które w systematyczny sposób mają po sobie następować. Jeśli mama kąpie dziecko w wannie – to oznacza, że niedługo ułoży je do snu. Jeśli mama bierze dziecko na ręce – to znaczy, że zbliża się pora posiłku. Dziecko szybko uczy się instynktownego, schematycznego myślenia. Kontrolowane bardziej są także wszelkie ruchy ciała. Dziecko bardziej świadomie porusza kończynami. Zwraca także większą uwagę na emocje malujące się na twarzach rodziców w czasie wspólnie spędzanych chwil. Widzimy więc, że:

•  dziecko podnosi głowę
•  umie kopać
•  coraz sprawniej utrzymuje zabawki w dłoniach
•  bacznie zwraca uwagę na mimikę twarzy osób z nim przebywających

Skoki rozwojowe – etap trzeci

Dziecko, które ma już 3 miesiące, zauważa coraz więcej szczegółów z otaczającego je świata. Ma większą uwagę, polepsza się jego koordynacja ruchowa. Zaczyna się wkładanie do buzi wszystkiego, co tylko trafi w maleńkie ręce. Ten etap rozwoju charakteryzuje się:

•  śledzeniem wszystkiego, co wzbudza zainteresowanie
•  większą pracą nóżek w czasie leżakowania
•  chwytaniem zabawek obiema dłońmi
•  piskliwym śmiechem oraz obfitym ślinieniem
•  pokazywaniem emocji, znużenia lub podekscytowania

Skoki rozwojowe – etap czwarty

19 tydzień od urodzenia. Dziecko zaczyna mieć świadomość połączenie ze sobą kolejno następujących wydarzeń. Wie już, że niektóre zabawki wydają dźwięki w sytuacjach, gdy się je poruszy, że dorosły podniesie zabawkę upuszczoną specjalnie na podłogę. Dochodzi do zabaw głosowych i pierwszego sylabizowania. Czwarty skok rozwojowy u dziecka to w skrócie:

•  przekręcanie się na kocyku
•  raczkowanie
•  przekładanie rzeczy z rączki do rączki
•  reakcja na własne imię
•  wyrażenie woli, np. gdy dziecko jest syte i komunikuje, że więcej nie chce jeść

Skoki rozwojowe – etap piąty

Dziecko kończące szósty miesiąc życia wyzwala w sobie coraz więcej emocji. Zauważa także relacje panujące między ludźmi, potrafi być nieufne. Odkrywa, że może sterować niektórymi rzeczami i zjawiskami codziennego użytku. Chce ciągle przebywać z rodzicami w obawie o ich utratę. Coraz bardziej koordynuje swoje ruchy.

•  umie samodzielnie siadać
•  mniejsze zabawki chwyta za pomocą pojedynczych palców oraz kciuka
•  umie uderzać za pomocą gwałtowniejszych ruchów
•  potrafi uważnie śledzić ilustracje w książeczkach

Skoki rozwojowe – etap szósty

Czas dziewiątego i dziesiątego miesiąca po urodzeniu. Pojawia się system dzielenia przedmiotów i zjawisk na kategorie. Do głosu dochodzi dziecięca inteligencja. Dziecko potrafi przypisać dane zjawisko i kształt odpowiedniej grupie. Oprócz tego dziecko:

•  chętnie eksponuje nastrój do żartów oraz chęć do zabawy
• wygłupia się przed lustrem
•  może zacząć wykazywać silne zdolności przywódcze w zabawie z rówieśnikami

Skoki rozwojowe – etap siódmy

To już prawie rok od narodzin (41 – 46 tydzień od przyjścia na świat. Dziecko wie już, czym są rytuały w rodzinnym domu. Klocki po zabawie chowamy do wiaderka. Ujawnia się lubość w zabawach manualnych, gdy trzeba dopasować jeden element do drugiego i coś połączyć. Dzieci w tym wieku:

•  podejmują pierwsze próby rysowania
•  wspinają się po coś
•  stawiają pierwsze kroki
•  udają ulubione zwierzątka
•  pokazują paluszkami, jaka zabawka lub przedmiot najbardziej je interesuje